Bentewi wielki

Taksonomia

Po raz pierwszy bentewi wielki został opisany przez Karola Linneusza w roku 1766 w edycji 12. dzieła Systema naturae. Uczony przydzielił go do rodzaju Lanius pod nazwą Lanius sulphurator. Zanim przydzielono go do monotypowego rodzaju, opisany został przez Williama Swainsona jako Tyrannus sulphuratus, jednakże nadal przynależał do rodziny dzierzbowatych. Rok później, w 1827 roku, ukazał się opis nowego monotypowego rodzaju Pitangus, również opracowany przez Williama Swainsona. Za cechy charakterystyczne naukowiec podał duży dziób, średnie skrzydła, ogon na końcu niewcięty, mocne i krótkie nogi oraz lotki o niezaostrzonych końcach. W rodzaju Tyrannus, w którym uprzednio go umieścił, wyszczególnił krótki dziób, długie skrzydła i niekiedy wcięty ogon.

Nie są jasne pokrewieństwa Pitangus sulphuratus z innymi gatunkami. Najbliżej spokrewniony wydaje się być rodzaj Myiozetetes, którego przedstawicieli cechują podobne zachowania lęgowe.

Według niektórych ujęć taksonomicznych również bentewi amazoński (Philohydor lictor) należy do rodzaju Pitangus; przykładowo w wydanej w 1983 roku liście ptaków Ameryki Północnej przydzielony został do tego właśnie rodzaju. Przypuszczalnie oba te gatunki stanowią taksony siostrzane. Cechuje je identyczna budowa drugiej i trzeciej półobręczy chrzęstnej oskrzeli. Za wyodrębnieniem rodzaju Philydor i pozostawieniem Pitangus monotypowym, przemawia również fakt, że bentewi amazoński buduje półotwarte gniazda w kształcie kubeczka, zaś u bentewi wielkiego są one okrągłe i posiadają boczne wejście.

Pozycję taksonu na drzewie rodowym tyrankowatych przedstawia następujący kladogram:

Obecnie według IOC wyróżnia się następujące podgatunki:

Etymologia nazw

Nazwa rodzajowa Pitangus pochodzi od określenia Pitanguá guacú, które w języku ludu Tupí oznacza dużego ptaka z rodziny tyrankowatych; przypuszczalnie chodziło właśnie o bentewi wielkiego. Słowo sulphuratus oznacza z łaciny „siarkowy”. Nazwa polska i w kilku innych językach „bentewi” pochodzi od określenia „Bien te veo” („widzę cię dobrze”), którymi według raportu z podróży statku HMS Beagle Hiszpanie określali ten gatunek.

Morfologia

Długość ciała wynosi 20-23 cm, masa ciała – około 60 g. Długość dzioba wynosi około 3,3 cm, skoku – 1,5 cm. Skrzydła dla 15 zbadanych osobników miały długość 93-115 mm, natomiast długość ogona u tych samych osobników wahała się między 73 a 86 mm.

Wierzch głowy czarny, w środku żółty. Od dzioba do tyłu głowy przez oko biegnie czarny pas. Od czarnego obszaru na wierzchu głowy oddziela go biały pas. Gardło białe, spód ciała żółty. Dziób czarny. Wierzch ciała brązowy, na skrzydłach nieco rudy. Tęczówki ciemne.

Zasięg występowania

Całkowity zasięg występowania szacowany jest na 16,1 mln km². Jego północny kraniec mieści się w południowym Teksasie, gdzie ptak występuje na południe od rzeki San Fernando Creek. W Meksyku występuje w zachodniej, północno-zachodniej i wschodniej części kraju (nieobecny na Półwyspie Kalifornijskim); spotyka się go w stanach Nuevo León, Tamaulipas, Zacatecas, gminie Mazatlán, stanach Colima, Puebla, Veracruz, Tabasco, Jalisco oraz Jukatan. Prócz tego spotykany jest na wyspach Isla Mujeres i Cozumel.

W Belize występuje na całej powierzchni kraju, w Gwatemali zasiedla część najbliższą w stosunku do Oceanu Spokojnego oraz północną i północno-centralną część kraju, w Salwadorze występuje na całej powierzchni kraju. Dalej na południowy wschód jego zasięg obejmuje Honduras, Nikaraguę, Kostarykę (z wyjątkiem Valle del General) i Panamę; w Ameryce Południowej występuje od Kolumbii po Surinam i na południe poprzez Ekwador, Peru i Brazylię po wschodnią Boliwię i centralną Argentynę.

Został introdukowany na Bermudy. W Luizjanie dwukrotnie odnaleziono gniazdo, w 2011 roku obserwowano w parafii Cameron trzy osobniki tego gatunku.

Habitat

Ptak występuje w bardzo zróżnicowanych środowiskach życia. Mogą to być zarówno wilgotne i suche lasy tropikalne, namorzyny, łąki i suche zakrzewienia, jak i tereny stworzone przez człowieka, jak grunty rolne, pastwiska czy miasta. Spotyka się go do wysokości 1600 m n.p.n. Autorzy książki The birds of El Salvador podają maksymalną wysokość przy sprzyjających warunkach około 2100 m n.p.m. (7000 stóp).

Behawior

Bentewi wielki żeruje samotnie lub parami. Jest to głośny i łatwy do zauważenia ptak. Silnie terytorialny, nie odbywa wędrówek.

Zawołanie stanowi płaczliwe nosowe łenk. Prócz tego odzywa się różnorodnymi szczebioczącymi dźwiękami. Pieśń, której gatunek zawdzięcza swą angielską nazwę Great Kiskadee, brzmi jak głośne, stosunkowo powolne kis ka dee.

Wiadome jest, że obawia się wzorów przypominających te pokrywające węże z rodzajów Micrurus i Micruroides, nawet gdy będzie to jedynie pomalowany kij.

Pożywienie

Pożywienie tego gatunku jest bardzo zróżnicowane; zjada zarówno owady, jaszczurki, ryby, małe pisklęta, jak i owoce. Przykładowo, w Gwatemali odnotowano zjadanie owoców rośliny z gatunków Guaiacum sanctum (parolistowate), zaś w Argentynie owoców drzewa Eugenia umbelliflora (mirtowate). W Brazylii obserwowano żerowanie na owocach Talauma ovata (magnoliowate).

W Argentynie zaobserwowano zjadanie kijanek płazów bezogonowych z gatunku Pleurodema borelli (Leptodactylidae). Zjada także dorosłe żaby. W Brazylii odnotowano łapanie nietoperzy z rodzaju Myotis.

Celem wprowadzenia gatunku w 1957 roku na Bermudy było zmniejszenie liczebności jaszczurek z rodzaju Anolis. Jaszczurki te były introdukowane; w roku 1905 przeniesiono je na wyspy celem zmniejszenia liczebności muszek owocówek. Pomysł nie powiódł się, gdyż bentewi zaczęły zamiast jaszczurek zjadać jaja ptaków takich jak wireonek białooki (Vireo griseus) i błękitnik rudogardły (Sialia sialis). Wprowadzenie tego gatunku przypuszczalnie było przyczyną wymarcia owadów Tibicen bermudiana (cykadowate).

Żywi się także bezkręgowcami. Opis z 1938 roku mówi o czterech zbadanych żołądkach tych ptaków, zawierających małe chrząszcze, osy oraz przedstawicieli prostoskrzydłych; prócz tego znaleziono niemożliwą do zidentyfikowania masę owadów. Prócz tego wspomniano o ptakach w Puerto El Triunfo, które przesiadywały na gałęziach nad wodą, łapiąc małe rybki. Na Trynidadzie obserwowany był w trakcie wyłapywania gupików z oczek wodnych. Obserwowano ten gatunek podążający za mrówkami z gatunku Labidus praedator celem zjadania wypłoszonych przez nie owadów.

W lipcu 2005 roku w Brazylii dwukrotnie zaobserwowane zostało kleptopasożytnictwo na czapli śniadej (Egretta caerulea).

Lęgi

Lęgi rozpoczynają się w marcu; najwcześniej jaja znaleziono 28 marca. Na gniazdo zwierzę preferuje miejsca znajdujące się blisko wody, z powodu dostępności pożywienia.

Bentewi wielkie nie reagują na ludzi w pobliżu gniazda, jednak wykazują agresję wobec innych ptaków, nawet jeżeli nie zagrażają lęgom. Obserwowano odganianie większych gatunków, takich jak sępnik różowogłowy (Cathartes aura) i sępnik pstrogłowy (C. burrovianus), czajka miedziana (Vanellus chilensis) i szczudłak obrożny (Himantopus melanurus). Prócz tego odpędza gatunki będące pasożytami lęgowymi, jak starzyk wielki (Molothrus oryzivorus), starzyk krótkodzioby (M. rufoaxillaris) i starzyk granatowy (M. bonariensis).

Starzyki wielkie pasożytują jedynie na innych przedstawicielach kacykowatych (Icteridae), jednakże w przypadku starzyka granatowego odnotowano także pasożytnictwo na Pitangus sulphuratus.

W trakcie badań w okolicach jeziora Laguna Blanca w Paragwaju trzy ze zbadanych gniazd mieściły się około 400 metrów od siebie. Ptakom nie przeszkadzała obecność gniazd innych gatunków, np. gołąbeczka cynamonowego (Columbina talpacoti) i bentewi krasnociemieniowych (Myiozetetes similis). Wiadomo, że bentewi wielki może zabierać materiał na budowę gniazda bezpośrednio z gniazd innych ptaków, jeżeli gniazdują wystarczająco blisko. Budulec stanowią martwe włókna traw oraz inne miękkie dostępne materiały, takie jak włókna roślinne, pióra, mech i kawałki materiału. Kształt gniazda jest okrągły, zaś jego zewnętrzne wymiary to około 25 na 35 cm. Budowane może być na drzewie do 9 metrów nad ziemią, ale i na złamanym pniu drzewa czy starym gnieździe np. kormorana oliwkowego (Phalacrocorax brasilianus). W 1942 roku odnotowano gniazdo mieszczące się w akacji Acacia cornigera. Po całym drzewie chodziły mrówki, jednakże nie kąsały one piskląt i dorosłych, za to chroniły lęg przed innymi zwierzętami. W 1989 roku w Piracicaba w Brazylii odnaleziono gniazdo w szczelinie budynku kościoła, około 7,84 metra nad ziemią. W 1993 w szczelinie ściany tego samego kościoła także odnaleziono gniazdo, kolejne w tej samej szczelinie w 1995 (ptaków nie widziano i zostało ono usunięte). Odnotowano także gniazda otwarte od góry w kształcie kubeczka, umieszczone pod liściem palmy lub w gęstej roślinności nad wodą.

Jaja składane w liczbie 2–5, przeważnie 4, mają wymiary średnio 28,5x21 mm. Wśród 50 zbadanych jaj najmniejsze miało wymiary 24,2x18,7 mm, największe 32,4x19,6 mm. Cechuje je owalny kształt i kremowobiała barwa. Gładką i nieznacznie połyskliwą skorupkę pokrywają rzadko rozmieszczone brązowe plamki. Inkubacja trwa 13-15 dni, wysiaduje jedynie samica.

Pisklęta karmione są głównie owocami i bezkręgowcami. Wśród zauważonych 122 przypadków złapania pożywienia dla piskląt w 68 przypadkach był to pokarm zwierzęcy, a w 38 roślinny (owoce Coccoloba cujabensis, rdestowate). Ptaki dorosłe szukając pożywienia więcej czasu spędzały przy łapaniu pluskwiaków z rodziny Belostomatidae, płazów bezogonowych (odnotowano Physalaemus albonotatus), ważek, nietoperzy i wodnych bezkręgowców. Dwukrotnie zaobserwowano łapanie jaszczurek z rodzaju Tropidurus, raz ślimaka z rodzaju Pomacea. W 16 przypadkach ustalenie przynależności zdobyczy nie było możliwe. Młode są w pełni opierzone po 35 dniach od wyklucia.

Pasożyty

Na bentewi wielkich pasożytują larwy siedmiu much z rodzaju Philornis – Philornis angustifrons, Philornis deceptiva, Philornis downsi, Philornis sanguinis, Philornis seguyi, Philornis torquans oraz Philornis trinitensis. Na podstawie dziesięciu okazów znalezionych na tych ptakach opisano nowy gatunek roztoczy, Pterodectes pitangi (Proctophyllodidae). Prócz tego odnotowano obecność roztoczy Ornithonyssus bursa na pisklętach Pitangus sulphuratus. Inny napotkany w piórach tego gatunku roztocz to Blankaartia sinnamary (Trombiculidae). W żołądkach zaś znajdowane są nicienie z rodzaju Deliria.

Status, zagrożenia

IUCN klasyfikuje gatunek jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Według organizacji Partners in Flight populacja wynosi co najmniej 50 000 000 osobników, co w połączeniu z bardzo dużym zasięgiem występowania nie wzbudza obaw co do przetrwania gatunku. W Ameryce Północnej populacja Pitanga sulphuratus wzrasta.

Relacje z ludźmi

W relacji z podróży okrętu HMS Beagle Charles Darwin, który odpowiedzialny był za opisy behawioralne gatunków, następująco napisał o bentewi wielkim:

W niektórych rejonach, gdzie zamieszkuje ten ptak, panuje przekonanie, że jego okrzyk o południu zwiastuje nadejście gości, zarówno krewnych i przyjaciół, jak i nieznajomych; można również spotkać się z przesądem, że wołanie tego ptaka w okolicach domu zwiastuje narodziny. Także płaczliwe głosy bentewi zależnie od rejonu są różnie określane; jedni słyszą w nich właśnie benteveo, inni pitogüé. Wśród ludu Guarani istnieje legenda, w której Sagua za niechęć do opieki nad umierającym ojcem został przemieniony w tego ptaka. Powtarzając wciąż Pito güé powoli przybierał ciało ptaka. Stąd też określenie na głos tego gatunku.

Na Bermudach prowadzi się odstrzał bentewi wielkich celem ograniczenia populacji. W Urugwaju, by zapobiec niszczeniu upraw, stosuje się karbofuran i metiokarb (oba to pestycydy).

Ukazało się kilka znaczków z bentewi wielkim: w Brazylii, Argentynie, Hondurasie, Gujanie, Nikaragui, Paragwaju, Surinamie, Urugwaju i Wenezueli.

Według przekonań ludu Kali'na (znanego także jako Galibi) jest to ptak, który dla zabawy nakazywał ludziom wrzucać swoje rzeczy do wody, a następnie po nie nurkować. Według żyjących obecnie Indian płaczliwy głos tego ptaka jest właśnie „zaproszeniem” do nurkowania.