Płomykówka zwyczajna

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

(opis dotyczy rodzimego podgatunku T. alba guttata) Obie płci ubarwione jednakowo, ale samice są nieco większe od samców. Sylwetka smukła, skrzydła długie i wąskie, nogi długie i opierzone. Szlara w kształcie serca, wokół oczu rdzawa, na zewnątrz bieleje. Oczy czarne. Wierzch szarobrązowy z nielicznymi drobnymi plamkami. Lotki i sterówki jasnobrązowe w poprzeczne ciemne pasy. Spód żółtobrązowy z drobnymi plamkami (zalatujący czasem podgatunek zachodnioeuropejski T. alba alba ma brzuch biały z ciemnymi plamkami).

Wymiary

długość ciała: ok. 35 cmrozpiętość skrzydeł: ok. 85–93 cmmasa ciała: samce ok. 320 g, samice ok. 349 g

Głos

Płomykówki znane są z wydawanych przez siebie specyficznych okrzyków. Głos samca to wysokie, chrapliwe skrzeczenie trwające średnio 2 sekundy, z przerwami co 1–20 sekund. Nawołuje w locie albo siedząc na drzewie lub dachu budynku. Głos kontaktowy samicy jest wyższy, dźwięczny i bardzo przeraźliwy. Obie płcie odzywają się z reguły tylko w sezonie lęgowym. Pisklęta dopominają się o jedzenie sycząc (starsze) i trelując (młodsze).

Zachowanie

Płomykówki mają bardzo dobrze rozwinięty zmysł słuchu oraz zdolność widzenia w słabym oświetleniu, dzięki czemu są doskonałymi myśliwymi. Potrafią dokładnie zlokalizować ofiarę nawet w całkowitej ciemności – pomaga im w tym asymetryczne usytuowanie uszu. Gdy hałas jest zbyt uciążliwy, bardzo wrażliwe uszy mogą być zasłonięte małymi klapkami z piór. Jak wszystkie sowy, płomykówki latają bezszelestnie dzięki specyficznym piórom podobnym do puchu, mogą więc zbliżyć się do ofiary praktycznie niezauważone.

Długość życia

Płomykówki żyją z reguły dość krótko – większość z nich ginie w pierwszym roku życia. Średnia długość życia na wolności wynosi ok. 4 lat, ale rekordowa ponad 15 lat. Wysoka śmiertelność jest związana m.in. z trudnościami w zdobyciu pożywienia zimą, kiedy ziemię pokrywa śnieg. Kompensowana jest ona przez wysoką rozrodczość w korzystnych okresach.

Środowisko i zagrożenia

Osiedla ludzkie, w pobliżu pól i łąk, równiny z zadrzewieniami, wrzosowiska i pola. Jej miejsca przebywania są zagrożone coraz bardziej przez intensyfikację rolnictwa. Zagrożeniem są dla nich także wyjątkowo mroźne zimy.

Systematyka

Opisana w roku 1769 przez Giovanniego Antonia Scopoliego. Nie jest zaliczana do rodziny puszczykowatych, ponieważ różnią się różnymi cechami anatomicznymi, m.in. budową mostka oraz rozwojem puchu u piskląt.

Pierwszy człon nazwy naukowej – Tyto – najprawdopodobniej pochodzi od tytanów. Nazwa gatunkowa alba oznacza po łacinie barwę białą.

Pożywienie

Prawie wyłącznie drobne ssaki - gryzonie: norniki, myszy i owadożerne: ryjówki aksamitne (te ostatnie mogą stanowić do 30% zdobyczy). Dużo rzadziej chwyta małe ptaki, płazy, nietoperze czy owady (ćmy). Poluje o zmroku, nocą i o świcie, z reguły szuka ofiary lecąc nisko nad polem lub łąką. Przy polowaniu posługuje się przede wszystkim słuchem, ale też wzrokiem. Gdy namierzy ofiarę, chwyta ją szponami i zabija uderzeniem dzioba w podstawę czaszki, a następnie połyka w całości. Może też robić zapasy z upolowanych gryzoni, zwłaszcza w okresie lęgowym. Płomykówka usuwa przez dziób wypluwki 2–3 razy dziennie. Świeże mają ciemnoszary, połyskliwy kolor. Ich długość wynosi 30–80 mm, a średnica 15–25 mm. Sowa zostawia je zawsze w tym samym miejscu.

Lęgi

Zazwyczaj jeden lęg w roku, choć przy dużej obfitości gryzoni wyprowadza dwa, a sporadycznie nawet trzy lęgi (pomiędzy kwietniem a wrześniem). Jeżeli nie ma dostatecznej ilości myszy, aby karmić młode, nawet 60% płomykówek może nie przystąpić do lęgu.

Zachowania godowe

Podczas zalotów samiec odbywa loty tokowe połączone z „klaskaniem” skrzydłami i ściga samicę. Oboje wydają przy tym skrzeczące i chrapliwe dźwięki.

Gniazdo

Poszukiwanie miejsca legowiska należy do samca. Wybrane miejsce to najczęściej ciemne i rzadko odwiedzane części zabudowań, stodoły, strychy, ruiny, kościelne wieże, wiatraki itp. czasem także dziuple drzew. Wykorzystuje również skrzynki lęgowe wieszane przez człowieka.

Jaja

W lęgu jest zazwyczaj od 4 do 8 jaj (maksymalnie 15), składane w odstępach dwudniowych (dlatego pisklęta są potem różnej wielkości i w razie niedostatku pożywienia te najmłodsze i najsłabsze giną). Jaja owalne, równobiegunowe, białe, z masą ok. 20 g, o wymiarach ok. 30x40 mm, są często składane na wyściółce z rozkładających się wypluwek.

Wysiadywanie

Jaja wysiaduje tylko samica przez okres około 30–34 dni. Samica nie opuszcza gniazda, karmi ją samiec, który wielokrotnie w ciągu nocy przynosi pożywienie.

Pisklęta

Pisklęta są okryte białym puchem. Samica karmi je rozrywając zdobycz na mniejsze kawałki. W wieku 15 dni jadają 4–5 myszy dziennie i potrafią już połknąć całą mysz. Młode opuszczają gniazdo po 50–60 dniach, choć przez najbliższe kilka tygodni jeszcze wracają do niego na dzień. Przez 3–5 tygodni są jeszcze zależne od pożywienia przynoszonego przez rodziców. Młode ptaki osiągają dojrzałość płciową po około roku.

Status i ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej.

W ostatnich latach liczebność płomykówki w Polsce zmniejsza się. Jedną z głównych przyczyn jest ograniczanie ilości miejsc odpowiednich do założenia gniazda – przy okazji remontów wież kościelnych, strychów i stodół najczęściej zamyka się otwory wlotowe, z których korzystały ptaki. Ochrona gatunku powinna więc polegać przede wszystkim na pozostawianiu dostępu do miejsc dogodnych do założenia gniazda, a gdy jest to niemożliwe, na wieszaniu skrzynek lęgowych o specjalnej konstrukcji.

Inne zagrożenia to: intensyfikacja rolnictwa (w konsekwencji spadek liczby drobnych gryzoni – głównego pożywienia), stosowanie pestycydów (powodują zatrucia i zaburzenia w tworzeniu się skorupki jaj w ciele samicy), rozbudowa dróg (kolizje z samochodami), klimat (płomykówki często nie przeżywają ostrych zim), wypadanie piskląt z wysoko umiejscowionych gniazd.

Podgatunki

Wyróżnia się 36 podgatunków, zamieszkujących odpowiednio:

• płomykówka zwyczajna (T. alba alba) – Wyspy Brytyjskie i środkowo-zachodnia Europa oraz Maghreb
• T. alba affinis – Afryka na południe od Sahary
• T. alba bargei – Curaçao
• T. alba bondi – Islas de la Bahía na morzu Karaibskim
• T. alba contempta – północne Andy
• T. alba crassirostris – Archipelag Bismarcka
• T. alba deliculata – Australia, Tasmania, Timor i Wyspy Salomona
• T. alba deroepstorffi – południe Wysp Andamańskich
• płomykówka ciemna (T. alba detorta) – Wyspy Zielonego Przylądka
• T. alba erlangeri – Grecja, Kreta i Cypr oraz Bliski Wschód
• T. alba ernesti – basen Morza Śródziemnego
• T. alba furcata – Kuba, Jamajka i Kajmany
• T. alba gracilirostris – Wyspy Kanaryjskie
• T. alba guatemalae – Nikaragua, zachodnia część Gwatemali oraz Panamę
• T. alba guttata – środkowa i wschodnia Europa (w tym Polska)
• T. alba hauchecorni – Chile
• T. alba hellmayri od Gujany i Surinamu po Amazonkę.
• T. alba hypermetra – Madagaskar i Komory
• T. alba insularis – Małe Antyle
• T. alba interposita – Wyspy Santa Cruz, Vanuatu i Wyspy Banksa
• płomykówka malajska (T. alba javanica) – Birma, Półwysep Indochiński, Półwysep Malajski, południowo-wschodnie Chiny, Sumatra, południowe Borneo i Jawa
• T. alba lucayana – Bahamy
• T. alba lulu – Nowe Hebrydy, Nowa Kaledonia, Fidżi, Tonga, Samoa, Wyspy Towarzystwa.
• T. alba meeki – południowa część Nowej Gwinei
• T. alba nigrescens – Dominika
• T. alba niveicauda – Île des Pins u wybrzeży Nowej Kaledonii.
• T. alba poensis – wyspa Bioko
• T. alba pratincola – Ameryka Północna i Środkowa
• T. alba punctatissima – Galapagos
• T. alba schmitzi – Madera
• T. alba stertens – Pakistan, Indie, Cejlon i Birma
• T. alba subandeana – niziny Kolumbii i Ekwadoru
• T. alba sumbaensis – Sumba
• płomykówka płowa (T. alba thomensis) – Wyspy Świętego Tomasza i Książęca
• T. alba tuidara – Ameryka Południowa na wschód od Andów i na południe od Amazonki po Ziemię Ognistą
• T. alba zottae – południowa Argentyna