Older Parthenon, Ateny

Starszy Partenon lub Pre-Partenon, jak często jest nazywany, to pierwsza próba zbudowania sanktuarium Ateny Partenos na miejscu obecnego Partenonu na Akropolu ateńskim. Budowę rozpoczęto wkrótce po bitwie pod Maratonem, na potężnym wapiennym fundamencie, który poszerzył i wyrównał południową część szczytu Akropolu. Budowla ta zastąpiła hekatompedon i stała obok archaicznej świątyni poświęconej Atenie Polias.

Stary Partenon był jeszcze w budowie, gdy Persowie splądrowali miasto podczas zniszczenia Aten w 480 r. p.n.e. a następnie zrównali z ziemią akropol podczas drugiej perskiej inwazji na Grecję. O istnieniu proto-Partenonu i jego zniszczeniu wiadomo było od Herodota, a bębny jego kolumn były wyraźnie widoczne w murze kurtynowym na północ od Erechtheum. Dalsze materialne dowody istnienia tej budowli zostały ujawnione podczas wykopalisk Panagiotisa Kavvadiasa w latach 1885-1890. Wyniki tych wykopalisk pozwoliły Wilhelmowi Dörpfeldowi, ówczesnemu dyrektorowi Niemieckiego Instytutu Archeologicznego, stwierdzić istnienie odrębnej podbudowy pierwotnego Partenonu, nazwanej przez Dörpfelda Partenonem I, która nie znajdowała się bezpośrednio pod obecnym gmachem, jak wcześniej przypuszczano. Dörpfeld zauważył, że trzy stopnie pierwszego Partenonu składają się z dwóch stopni z wapienia poros, takiego samego jak fundamenty, oraz górnego stopnia z wapienia karrhijskiego, który był przykryty najniższym stopniem Partenonu peryklejskiego. Platforma ta była mniejsza i znajdowała się nieco na północ od ostatecznego Partenonu, co wskazuje na to, że została zbudowana dla zupełnie innej budowli, obecnie całkowicie zasłoniętej. Obraz ten skomplikowało nieco opublikowanie końcowego raportu z wykopalisk z lat 1885-90, w którym wskazano, że podbudowa była współczesna murom kimońskim, co sugerowało późniejszą datę powstania pierwszej świątyni.

Jeśli oryginalny Partenon rzeczywiście został zniszczony w 480 r. p.n.e. nasuwa się pytanie, dlaczego miejsce to pozostało ruiną przez 33 lata. Jednym z argumentów jest przysięga złożona przez greckich sprzymierzeńców przed bitwą pod Plataea w 479 r. p.n.e. w której deklarowali oni, że sanktuaria zniszczone przez Persów nie zostaną odbudowane; z przysięgi tej Ateńczycy zostali zwolnieni dopiero na mocy pokoju z Kalliasem w 450 r. Równie prawdopodobnym powodem są zwykłe koszty odbudowy Aten po złupieniu ich przez Persów. Jednak wykopaliska Berta Hodge'a Hilla doprowadziły go do wysunięcia tezy o istnieniu drugiego Partenonu, którego budowę rozpoczęto za czasów Kimona po 468 r. p.n.e. Hill twierdził, że wapienny stopień z Karrhy, który Dörpfeld uważał za najwyższy z Partenonu I, był w rzeczywistości najniższym z trzech stopni Partenonu II, którego wymiary stylobatu Hill obliczył na 23,51x66,888 m.

Jedną z trudności w datowaniu proto-Partenonu jest fakt, że w czasie wykopalisk w 1885 roku archeologiczna metoda seriowania nie była w pełni rozwinięta: nieostrożne kopanie i ponowne zasypywanie terenu doprowadziło do utraty wielu cennych informacji. Próbę nadania sensu znalezionym na Akropolu garnkom podjęto w dwutomowym studium Graefa i Langlotza, opublikowanym w latach 1925-33. Zainspirowało to amerykańskiego archeologa Williama Bella Dinsmoora do podjęcia próby ustalenia dat granicznych dla platformy świątynnej i pięciu ścian ukrytych pod nową warstwą akropolu. Dinsmoor doszedł do wniosku, że najpóźniejsza możliwa data powstania Partenonu I to nie wcześniej niż 495 r. p.n.e. co przeczy wczesnej dacie podanej przez Dörpfelda. Ponadto Dinsmoor zaprzeczył, że istniały dwa proto-Partenony, a jedyną świątynią przedpeerelowską była ta, którą Dörpfeld nazwał Partenonem II. Dinsmoor i Dörpfeld wymienili poglądy na łamach American Journal of Archaeology w 1935 roku.