Alka zwyczajna

Występowanie

Alka zwyczajna gnieździ się na wybrzeżach i wyspach północno-wschodniej Ameryki Północnej, Grenlandii, Islandii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Danii, Norwegii, Szwecji, Finlandii, północno-zachodniej Rosji i Francji. Odnotowywano regularne pojawianie się osobników z tego gatunku na polskim wybrzeżu w przedziale od października do końca marca.

Środowisko

Jako typowy ptak morski, alka wychodzi na ląd (małe, oceaniczne skały lub skaliste wybrzeża) jedynie podczas okresu lęgowego. W jego czasie przebywa m.in. w basenach pływowych, wśród wodorostów i glonów morskich. W pozostałej części roku przebywa na morzu.

Podgatunki

Wyróżnia się dwa podgatunki A. torda:

• A. t. torda Linnaeus, 1758 – północno-wschodnia Ameryka Północna, Grenlandia do północnej Skandynawii i Morza Białego, północne wybrzeża Bałtyku
• A. t. islandica C. L. Brehm, 1831 – Islandia, Wyspy Owcze, Wyspy Brytyjskie do północno-zachodniej Francji

Proponowany podgatunek A. t. britannica uznany za synonim A. t. islandica.

Cechy gatunku

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym głowa, szyja oraz wierzch ciała czarne, brzuch biały. Cienka biała przepaska na skrzydle i cienka biała linia łącząca oko z nasadą dzioba. Nogi i dziób czarne. Ogon długi, ząbkowany i spiczasty. Dziób silnie bocznie spłaszczony z fałdami po bokach i białą pręgą. W szacie spoczynkowej gardło i boki głowy bieleją. Brakuje białej linii ciągnącej się między okiem a dziobem. U młodych dziób jest mniejszy, gładki, spiczasty i nie ma na nim rysunku. W locie widoczna jest mocna i krótka szyja oraz wachlarzowaty ogon. W powietrzu palce nóg są przykryte. Gdy alka siada na ziemi, jest pionowo wyprostowana, swój ciężar opiera na całych skokach nóg.

Długość życia: Na wolności alka może żyć do 29 lat.

Wymiary przybliżone

• Długość całego ciała: 43–47 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 62–70 cm
• Skrzydło złożone: 18,6–21 cm
• Ogon: 8 cm
• Waga: 545–920 g, podawane również 505–730 g dla samicy i 530–720 g dla samca

Głos

Osobniki dorosłe wydają z siebie dźwięki opisywane jako niskie arr, orrr, au, natomiast wołanie piskląt to bili bili bili.

Gniazdo

W przeciwieństwie do większości ptaków, alka składa jaja w szczelinie lub bezpośrednio na półce skalnej, nie przygotowując wcześniej gniazda. Czasami zdarza się, że tworzy prowizoryczne miejsce na jaja ze znalezionych kamieni, ususzonych odchodów, porostów lub fragmentów roślin. Gnieździ się pojedynczo lub w koloniach, często w towarzystwie mew i nurzyków.

Jaja

Para może kopulować ok. 80 razy na 30 dni przed złożeniem jaja, ponadto samica może opuszczać partnera i poszukiwać innych samców. W ciągu roku wyprowadzany jest jeden lęg, składając między majem a czerwcem jedno jajo o matowej skorupie i zróżnicowanych barwach – może mieć kolor biały, przechodzący w brunatny lub zielonkawy, a także być pokryte szarymi plamami głębionymi i brązowymi plamami powierzchniowymi.

Wysiadywanie i dorastanie

Jajo wysiadywane jest przez okres 26–35 dni przez oboje rodziców, a proces wykluwania się trwa 2–3 dni. Waga osobnika po wykluciu jest zależna od wielkości jaja i zazwyczaj oscyluje w okolicach 60 g; rodzice przynoszą młodemu posiłek składający się zazwyczaj z jednej do sześciu ryb, jednak ich liczba może dochodzić nawet do dwudziestu sztuk. Pisklęta po 18–23 dniach zeskakują na powierzchnię wody ze skały, nie będąc jeszcze całkowicie opierzone i posiadając nierozwinięte do końca skrzydła. Ich waga wynosi wówczas 140–180 g. Młode są w stanie samodzielnie poszukiwać pożywienia oraz nurkować.

Pożywienie

Gatunek mięsożerny. W skład diety alki wchodzą m.in. gromadniki, ryby z rodziny dobijakowatych, śledzie, szproty i młode dorsze, jednak spożywane pokarmy różnią się w zależności od miejsca występowania danej populacji alk. Nurkują po nie za pomocą skrzydeł nawet na duże głębokości, co wygląda jak „lot” pod wodą. Jego szybkość wynosi ok. 1,5 m/s. Żerowanie odbywa się na płytkich wodach szelfowych, gdzie o pokarm konkurują z nurzykami podbielałymi.

Status i ochrona

Od roku 2015 klasyfikowany jako bliski zagrożenia w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ze względu na gwałtowne zmniejszanie się populacji na Islandii i spadki liczebności w Europie o mniejszym natężeniu, lecz wciąż zauważalne. Liczebność populacji europejskiej szacowano w 2015 roku na 979 000 – 1 020 000 osobników.

W Polsce gatunek jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.