Białozór

Występowanie

To gatunek arktyczny osiadły lub częściowo wędrowny. Występuje na prawie całej północnej półkuli i tworzy wiele form geograficznych. Zasiedla arktyczną część Eurazji i Ameryki Północnej. Gnieździ się na Półwyspie Skandynawskim, Islandii, w północnej Finlandii i Rosji. Niektóre z nich opisywano jako osobne gatunki.

Do Polski zalatuje wyjątkowo (stwierdzony 20 razy) z lęgowisk leżących na północy Europy. Za każdym razem stwierdzono pojedyncze osobniki. Miało to miejsce od sierpnia do listopada i w styczniu, marcu oraz pierwszej połowie kwietnia. Sporadycznie był spotykany w różnych częściach kraju, zarówno na Wybrzeżu, jak i w centrum czy pogórzu.

Rozmieszczenie w zależności od podgatunku:

• Falco rusticolus candicans – w okolicach arktycznych Ameryki Północnej i wschodniej Azji; duży i niekiedy prawie biały
• Falco rusticolus aslandus – na terenie Islandii; popielaty na grzbiecie
• Falco rusticolus rusticolus – w Laponii, północnej Skandynawii i północnych obszarach Rosji
• Falco rusticolus intermedius – za Uralem
• Falco rusticolus grebnitzkii – w północnej Azji; bardziej brązowy, ciemniejszy
• Falco rusticolus altaicus – w górach Ałtaju.

Cechy gatunku

Obie płci ubarwione jednakowo, ale samica jest wyraźnie większa. Wśród sokołów oprócz rozmiarów wyróżnia się największą zmiennością ubarwienia – występują trzy odmiany barwne: biała, ciemno plamkowana, z ciemnymi końcami skrzydeł; jasnoszara o piórach z białymi brzegami; ciemnoszara z piórami o jaśniejszych brzegach, ciemnobrązową głową z jasnymi podłużnymi pręgami, szarym lub szarobrązowym z niebieskawym nalotem grzbietem, szaro plamkowanym spodem. Upierzenie zmienia się wraz z szerokością geograficzną – ptaki z najbardziej północnego areału są prawie zupełnie białe ze skąpymi czarnymi plamkami, a południowe populacje mają brązowy lub łupkowoszary wierzch. Na policzku słabo zaznaczony ciemniejszy „wąs”, u odmiany białej w ogóle niewidoczny. U wszystkich odmian spód ciała plamkowany lub kreskowany. Nogi i woskówka na dziobie żółte. Szyja i ogon krótkie. W locie charakterystyczna sylwetka o długich i ostro zakończonych skrzydłach. Może przez to przypominać samicę jastrzębia, choć przeczą temu dłuższe i bardziej zaostrzone skrzydła. Młode ptaki są zwykle ciemniejsze, brunatnoszare, i mocniej kreskowane od spodu.

Rozmiarami zbliżony do myszołowa. Od sokoła wędrownego różni go bardziej masywna sylwetka. W locie widoczne są szersze u nasady i słabiej zaostrzone skrzydła oraz szerszą nasadę ogona. Jednak ze względu na wielkość łatwy do rozpoznania.

Wymiary średnie

długość ciała z dziobem i ogonem

ok. 50–60 cm

rozpiętość skrzydeł

110 – 135 cm

długość ogona

18,5 – 24,5 cm

Masa ciała

waga samicy

ok. 1200 – 2150 g

waga samca

ok. 950 – 1450 g

Biotop

Arktyczna tundra, tereny górzyste tajgi, lasotundra, skaliste polarne wybrzeża, nadmorskie klify, hale, turnie, zwłaszcza w okolicach urwistych brzegów rzek.

Niektóre osobniki zimą pozostają na lęgowiskach, pozostałe koczują na terenach bardziej południowych, szczególnie preferując wybrzeża mórz.

Toki

Drapieżniki te łączą się w trwałe pary, które mogą przetrwać wiele sezonów, być może są sobie wierne całe życie. Okres lęgowy rozpoczyna się na początku kwietnia lub w maju.

Gniazdo

Rzadziej gnieździ się na półce skalnej pod nawisem, gołej ziemi, a częściej na drzewie. Zajmuje konstrukcje lęgowe innych ptaków krukowatych i drapieżnych, np. kruków, myszołowów włochatych i orłów przednich. Często gniazduje w koloniach arktycznych ptaków morskich lub w miejscach żerowania pardw.

Jaja

Przeważnie jedno, rzadko dwa o kremowej barwie z obfitymi, rdzawymi plamkami.

Wychowywanie młodych

Głównie samica zajmuje się wysiadywaniem jaj. Zajmuje jej to 34–36 dni. Młode opuszczają gniazdo po 46–49 dniach.

Pożywienie

Głównym pokarmem białozorów są kuropatwy, cietrzewie, pardwy i kaczki. Na niektórych obszarach chwyta w większości alczyki, lemingi lub zające polarne i inne małej wielkości ssaki. Poluje latając nisko nad ziemią, aby wypłoszyć ofiarę. Może też chwytać ofiary z ziemi lub na wodzie. Nie pogardzi też napotkaną padliną.

Ochrona

Gatunek zagrożony wyginięciem. Pozostaje pod ścisłą ochroną gatunkową. Wskazana ochrona miejsc lęgowych, głównie skalistych wysepek na morzu.