Mors arktyczny

Występowanie

Wody przybrzeżne Arktyki, wzdłuż wybrzeży Ameryki Północnej i Rosji. Mors najbardziej lubi płytkie wody w pobliżu pływających pól lodowych, więc można go również zobaczyć jak pływa na krach lodowych.

Charakterystyka

Mors ma ciężkie ciało osiągające długość od 2,5 do 4,3 m, osłonięte grubą na 3,5 cm niemal nagą (słabo owłosioną), pofałdowaną skórą. Masa ciała mieści się w przedziale od 400 do 1700 kg. Samce są większe od samic. Morsy z Oceanu Spokojnego są większe od występujących w Atlantyku. Barwa skóry od jasnobrązowej do cynamonowobrązowej, podczas wygrzewania się na słońcu kolor zmienia się na różowy wskutek rozszerzania się naczyń krwionośnych. Na brzuchu i piersiach skóra jest ciemniejsza. Morsy żyjące w Oceanie Spokojnym i mają więcej wąsów czuciowych od tych z Atlantyku.

Wszystkie kończyny morsa są przekształcone w płetwy. Przednie kończyny są większe od tylnych i stanowią główny narząd ruchu. U młodych morsów dostrzega się rzadkie owłosienie skóry, dorosłe mają skórę bardzo słabo owłosioną. Na górnej wardze występują liczne włosy czuciowe. W uzębieniu wyróżniają się górne kły obecne u samców i u samic, szczególnie silnie rozwinięte u samców, mogą dorastać do metra długości, ale przeciętna ich długość wynosi ok. 50 cm. Masa największych kłów przekracza 5 kg. Kły morsów mają budowę podobną do ciosów słoni.

Pożywieniem morsów są bezkręgowce zamieszkujące dno oceanu, np.: małże, ślimaki i rozgwiazdy, a także skorupiaki, ryby, foki i padlina.

Rozród następuje wczesnym latem. Rodzi się tylko jedno młode po ciąży trwającej 15–16 miesięcy. Morsy żyją do 50 lat. Samce osiągają dojrzałość płciową w wieku ok. 7 lat, natomiast samice wieku 4-6.

Mors nie jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem, ale liczebność jest poważnie obniżona w wyniku dawnych polowań. Nadal prowadzone jest kłusownictwo dla ich ciosów, odkąd zdobywanie kości słoniowej jest nielegalne. Głównym naturalnym wrogiem morsów jest orka i rzadko niedźwiedź polarny, który tylko w wyjątkowych sytuacjach jest zdolny upolować młodego bądź schorowanego morsa.

Sporadycznie zdarzają się ataki morsów na ludzi, niekiedy śmiertelne.

Podgatunki

Wyróżniane są trzy podgatunki morsa:

• O. rosmarus rosmarus – mors atlantycki – podgatunek atlantycki
• O. rosmarus divergens – mors pacyficzny – podgatunek pacyficzny
• O. rosmarus laptevi – mors pośredni – podgatunek z Morza Łaptiewów, przez część systematyków nie jest uznawany za odrębny podgatunek.

Polowania

Mors został po raz pierwszy dostrzeżony przez Europejczyków w 1604 roku. Popłynął wtedy z Anglii w kierunku półwyspu Kolskiego statek handlowy "Speed" kierowany przez Stefana Benneta. Statek zmylił kurs i zawitał na nieznaną wyspę, zwaną dzisiaj Wyspą Barentsa. Bennet wraz z jednym członkiem załogi zszedł na ląd i zobaczyli nieznane dotąd ogromne zwierzęta. Bardziej niż zwierzęta, ludzi zainteresowały białe, grube kły, które leżały na plaży. Pozbierali je zaraz skwapliwie, ponieważ z wyglądu przypominały cenioną kość słoniową. Potem zorientowali się, że podobne kły mają śpiące zwierzęta. Upolowali więc 50 sztuk morsów, zabierając na pokład tylko głowy tych zwierząt.

Tak zaczęła się historia polowań na morsa. Ludzie wybijali tysiące tych niedołężnych na lądzie istot. Z biegiem czasu opustoszała Wyspa Barentsa, a następnie wybrzeża Spitsbergenu. Urządzano masowe rzezie, np. na wyspie Niedźwiedziej w 1667 roku w przeciągu kilku godzin zabito 900 morsów, a w 1923 do brzegów przylądka Barrow na Alasce fale przyniosły ponad tysiąc trupów pozbawionych jedynie kłów.

Ocenia się, że od początku XX w. przez 70 lat liczebność morsów w morzach arktycznych zmniejszyła się ok. 20-krotnie i na początku lat 70. tegoż stulecia nie przekraczała 50 tysięcy osobników. Zwracał też uwagę nikły (w porównaniu z fokami) przyrost naturalny morsów. Z tych powodów postanowiono zlikwidować całkowicie przemysłowe polowania na morsy: w ZSRR nastąpiło to w 1956 r. na Alasce i w Kanadzie z początkiem lat 70. Dopuszczono jedynie indywidualne łowy mieszkających na wybrzeżu Czukczów, Eskimosów i Aleutów, dla których łowiectwo było głównym źródłem utrzymania. Uzgodniono jednak maksymalne kontyngenty upolowanych zwierząt, które wyniosły po 1100 sztuk w ZSRR i na Alasce oraz 800 sztuk w arktycznej Kanadzie.