Fakty o: Orłosęp
Orłosęp, orłosęp brodaty – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny orłosępów w rodzinie jastrzębiowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju Gypaetus.
Występowanie
Ptak ten występuje w zależności od podgatunku:
- Gypaetus barbatus barbatus – od Maghrebu i Półwyspu Iberyjskiego poprzez południową Europę, Azję Mniejszą, Egipt po Bliski Wschód, Mongolia i Chiny, Turkmenistan, Iran i Afganistan.
- W XIX w. co najmniej raz lub dwa razy stwierdzony również w Polsce, przy jej południowej granicy kraju. Do tej pory Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego potwierdziła trzy stwierdzenia ptaków tego gatunku w Polsce (pojaw naturalny lub wtórnie naturalny), ostatnie w 2017 i 2018. W 2013 i 2016 odnotowano też pojawy nienaturalne związane z programem reintrodukcji tego ptaka w Alpach i Masywie Centralnym; reintrodukowane ptaki wyposażone są w nadajniki satelitarne.
- Gypaetus barbatus meridionalis – południowo-zachodnia część Półwyspu Arabskiego oraz wschodnia i południowa Afryka.
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy opisał w 1758 szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Vultur barbatus. Holotyp według Linneusza, który bazował na tekście „The Bearded Vulture” Edwardsa z 1750 roku, pochodził z Afryki; miejsce typowe ograniczone przez Harterta w 1914 roku do Santa Cruz, blisko Oranu w Algierii.
Etymologia
- Gypaetus (Gypaetos, Gypeatos, Gypeatus, Gypetos, Grypaetus): gr. γυπαιετος gupaietos (od zepsutego ὑπαιετος hupaietos) „orzeł” lub „sęp”, od γυψ gups, γυπος gupos „sęp” (por. ὑπο hupo „podobny”); αετος aetos „orzeł”.
- Gyptus: gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”.
- Phene: gr. φηνη phēnē „sęp, orłosęp”.
- Harpe: gr. ἁρπη harpē „nieznany, prawdopodobnie mityczny ptak”.
- Gupista : gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”.
- barbatus: łac. barbatus „brodaty”, od barba „broda”.
- aureus: łac. aureus „złoty”, od aurum „złoto”.
- hemachalanus: nowołac. Hemachala „Himachal”, Himalaje, od sanskryckiego hima „śnieg”; acala „góra”.
- meridionalis: łac. meridionalis „południowy”, od meridies „południe”.
- altaicus: Ałtaj (ang. Altai Mountains), Azja Środkowa, na granicy Kazachstanu, zachodniej Mongolii i północno-zachodnich Chin.
Morfologia
- Cechy gatunku
- Samice większe od samców, lecz obie płci ubarwione jednakowo. Dorosłe osobniki mają woskówkę porośniętą czarnymi piórami, tworzącymi bródkę. Ciemne są również pióra na boku głowy w okolicy oka. Grzbiet i ogon czarnobrązowy z jasnymi kreskami. Reszta ciała biała, pokryta rdzawym nalotem, jedynie na piersi czarny znak przypominający literę „V”. Rdzawe zabarwienie wywołane jest wydzieliną z gruczołu kuprowego, zatem natężenie nalotu jest zmienne. Podgatunek G. b. meridionalis różni się od G. b. barbatus nagim skokiem, brakiem czarnych piór wokół oka i czarnego znaku na piersi. Osobniki młodociane całe czarnobrązowe.
- Wymiary średnie
- Długość ciała 94–125 cm, masa ciała 4500–7100 g, rozpiętość skrzydeł 231–283 cm.
Ekologia
- Biotop
- Góry powyżej górnej granicy lasu.
- Gniazdo
- W niedostępnym miejscu na skalnej półce lub w jaskini. Może mieć do 2 m średnicy i 1 m wysokości. Zbudowane z gałęzi, wysłane wełną i pierzem.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w grudniu–lutym (półkula północna) lub maju–lipcu (półkula południowa) 1–2 jaja (jednak przeżywa tylko jedno pisklę).
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres około 55–60 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 106–130 dniach. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 7 lat; w niewoli dożywają 40 lat.
- Pożywienie
- Głównie padlina dużych ssaków. Kości zrzuca na skały, starając się je rozbić, podobnie robi z żółwiami. Niekiedy stara się strącić duże zwierzęta w przepaść.
- Ciekawostki
- Według legendy orłosęp jest odpowiedzialny za śmierć Ajschylosa, którego łysą głowę pomylił z kamieniem, chcąc rozbić na nim żółwia.
Status i ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii NT (bliski zagrożenia). W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej.
Kirgistan