Gajówka

Systematyka

Wyróżniono dwa podgatunki S. borin:

• Sylvia borin borin – zachodnia, środkowa i północna Europa.
• Sylvia borin woodwardi – Polska i Ukraina do środkowej Syberii.

Występowanie

To jeden z 14 gatunków pokrzewek zamieszkujących większość Europy (poza północnymi i południowymi krańcami) oraz zachodnią Azję (zachodnia Syberia i Kaukaz). Nie występuje jednak w krajach śródziemnomorskich i na dalekiej północy. To ptak wędrowny na dalekie odległości – zimuje w środkowej i południowej Afryce. Aby wytrwać swój nieprzerwany lot przez Morze Śródziemne i Saharę gromadzą zapasy tłuszczu do 30% normalnej masy ciała. Przylot w maju i odloty od sierpnia do września. Podgatunek S. b. borin swoje lęgowiska ma w środkowej, zachodniej i północnej Europie, a S. b. woodwardi od Finlandii i środkowej Polski na wschód aż po środkową Syberię, oraz na południe po Bałkany, północną Turcję i Kaukaz.

W Polsce średnio liczny (lokalnie liczny) ptak lęgowy. W całym kraju spotkać można podgatunek S. b. borin, a w górach do wysokości 1300 m n.p.m. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2008–2012 populacja gajówki w Polsce liczyła 500–600 tysięcy par lęgowych.

Cechy gatunku

Ptak o krępej sylwetce, okrągłej głowie i grubym dziobie. Obie płci ubarwione jednakowo, skromnie. Niepozorne upierzenie wynika z tego, że w gęstym podszycie i podroście nie ma ono znaczenia sygnalizacyjnego, a ptaki między sobą komunikują się za pomocą śpiewu. Wierzch jednolicie szarobrązowy, lekko oliwkowy, o mysim odcieniu, spód jasnobeżowy, z białym brzuchem, płowymi bokami i pokrywami podogonowymi. Na bokach szyi widać popielatą plamę. Skrzydła brązowe, ciemniejsze od grzbietu. Ogon też szarobrązowy. Oczy ciemnobrązowe z jasną obwódką, słabo zaznaczoną brwią. Dziób jest długi i szydłowaty (choć dość tępy), co świadczy o sposobie pobierania pokarmu. Ma podobny kolor co nogi – łupkowoszary. Młode i dorosłe ptaki nie różnią się znacznie ubarwieniem – młode ptaki mają brązowy wierzch i żółtobrązowy spód ciała, bez wyraźnego rozjaśnienia na podgardlu.

Rozmiarami porównywalna do smukłego wróbla. Nieczęsto można ją zauważyć – prowadzi skryty tryb życia w gęstym listowiu. Lot gajówki nie jest charakterystyczny dla tego gatunku.

Głos

Swoją obecność gajówka zdradza melodyjnym, głośnym i urozmaiconym śpiewem samca z wieloma fletowymi i szczebiotliwymi tonami w prawie tej samej tonacji. W przeciwieństwie do pokrzewki czarnołbistej nie wydaje głośnych, fletowych tonów. W ukryciu oznajmia konkurentom, że dany teren jest zajęty. Już w starożytności hodowcy ptaków uznawali trel gajówki wraz z kapturką za drugi najpiękniejszy słyszany w Europie zaraz po słowiku rdzawym. Ostatnie frazy melodii nie są tak dźwięczne. Fragmenty barwą śpiewu mogą przypominać odgłosy kosa. Głos wabiący przypomina „czek czek”, „tek tek”, a ostrzegawczy „wed wed”. Ptaka można usłyszeć w czasie całego okresu lęgowego.

Wymiary średnie

• Długość ciała ok. 15 cm
• Rozpiętość skrzydeł 23 cm
• Masa ciała ok. 18 g

Biotop

Wilgotne lasy łęgowe i olsy od nizin po tereny górskie do granicy lasu. Także inne liściaste i mieszane oraz ich obrzeża z obfitym podszytem, warstwą wrzosów, zrębami, nad strumieniami, zagajniki, zadrzewienia śródpolne, liściaste młodniki, doliny rzek, okolice stawów i parki wiejskie. Omija parki w miastach, rzadko można ją spotkać w zdziczałych ogrodach. Najchętniej przebywa w gęstych krzaczastych zaroślach, które opuszcza dość rzadko. Na obszary górskie dociera przeważnie wzdłuż dolin rzek i większych potoków. W dogodnych siedliskach jest jednym z najpospolitszych przedstawicieli wróblowatych.

Toki

Terytorium lęgowe pokrzewki ogrodowej jest małe. Sięga ono 50 m wokół gniazda. Samiec może śpiewać w różnych miejscach w obrębie swojego rewiru.

Gniazdo

Budowa gniazda zaczyna się wkrótce po przylocie obojga partnerów. Na wysokości 30–80 cm nad ziemią w bocznych gęsto rosnących gałązkach niskiego krzewu, w gęsto porośniętych bylinach o twardych łodygach, w miejscu dobrze nasłonecznionym, bardzo dobrze ukryte w trawie i roślinności zielnej, choć o bardzo luźnej konstrukcji (takiej, że czasem dziwi, że jest w stanie utrzymać jaja i pisklęta). Podstawę gniazda stanowi cienka warstwa poprzeplatanych łodyżek traw i mocnych korzeni, a wyściółka nie stanowi solidnego zabezpieczenia. Suche źdźbła traw znajdują się w zewnętrznej warstwie, bardziej wewnątrz znajdują się bardziej miękkie trawy i włosie. Czasem lęgnie się w maliniakach i zaroślach jeżynowych. Gniazdo jest budowane przez samicę.

Jaja

Od maja do lipca składa 4–6 jaj o średnich wymiarach 20×14 mm, brązowobiałych lub żółtawych z zielonkawymi plamkami. W ciągu roku wyprowadza 1–2 lęgi.

Wysiadywanie

Od złożenia ostatniego jaja trwa 13–14 dni. Wysiadują i opiekują się młodymi oboje rodzice. Ptaki często wysiadują jajo kukułki. Młode mają brudnoczerwone wnętrza paszcz o żółtobiałych brzegach. Na ich języku widać niewyraźnie dwie długie, szare plamy (u niektórych osobników nawet ich nie ma). Pisklęta opuszczają gniazdo po 12–14 dniach, czasem nawet wtedy, gdy nie potrafią jeszcze latać. Choć pokrzewki ogrodowe wyprowadzają jeden lęg w ciągu roku, to samiec może budować drugie gniazdo, którego potem ptaki nie wykorzystują.

Pożywienie

Drobne i miękkie owady we wszystkich stadiach rozwojowych zbierane z gałązek i liści krzewów oraz drzew, natomiast jesienią i w czasie migracji jedzą dużo mięsistych owoców roślin drzewiastych, jagód, zwłaszcza bzu czarnego, podobnie jak inne gatunki z rodzaju Sylvia.