Królik domowy

Charakterystyka ogólna

Króliki mają charakterystyczne długie uszy, krótki ogon, charakterystycznie poruszający się nos, długie tylne łapy, przednie – krótsze oraz oczy duże, okrągłe i wypukłe. Żyją zazwyczaj od 6 do 8 lat i ważą do 7 kg. Zdolność płciową osiągają w wieku 4–8 miesięcy. Długie uszy wyostrzają słuch oraz uczestniczą w procesie termoregulacji. Oczy królicze umożliwiają widzenie nawet w ciemnościach. Ich boczne ustawienie zwiększa kąt widzenia. Ponadto króliki mają bardzo dobrze rozwinięty węch. Króliki śpią głównie w dzień, natomiast w nocy są aktywne.

Zajęczak czy gryzoń

Podstawową różnicą w budowie między zajęczakami (Lagomorpha), a gryzoniami (Rodentia) jest uzębienie. Gryzonie mają jedną parę górnych siekaczy, a zajęczaki, w tym króliki, mają w szczęce dwie pary siekaczy oraz mają charakterystyczne długie uszy (przykład po lewej) uczestniczące w procesie termoregulacji. Gryzonie poruszają dolną szczęką w przód i w tył, a zajęczaki rozdrabniają pożywienie okrężnymi ruchami szczęki. Ponadto gryzonie są w stanie trzymać pożywienie w przednich łapach, a zajęczaki – nie. Zgodnie z dzisiejszym stanem wiedzy wydaje się, że zajęczaki i gryzonie ewoluowały niezależnie z pierwotnych ssaków owadożernych.

Ponieważ różnice biologiczne pomiędzy rodzajem Oryctolagus i Lepus są zbyt duże, w toku badań odrzucono możliwość kojarzenia się tych dwóch rodzajów. Wcześniej postulowano istnienie mieszańców między zającami a królikami nazywanych leporydami lub zająco-królikami.

Historia

Związki człowieka z królikiem można prześledzić od czasów biblijnych. Księgi Kapłańska i Powtórzonego Prawa wymieniają królika jako zwierzę nieczyste. Feniccy żeglarze natknęli się na króliki na półwyspie Iberyjskim i omyłkowo biorąc je za góralki nazwali je i-shepan-ham. Błędnie użyta fenicka nazwa królika stała się podstawą dla łacińskiej nazwy prowincji rzymskiej – Hispanii. Starożytny geograf Strabon napisał w 3 tomie swojego dzieła Geographica hypomnemata określił Hiszpanię jako "krainę królików". Pliniusz Starszy w swej Historia naturae pisze o pladze królików na Balearach oraz o zniszczeniach w umocnieniach Tarragony, dokonanych przez króliki kopiące nory w wałach miasta. Mięso królików było na tyle lubiane przez Rzymian, że introdukowali oni króliki na terenie całego Imperium Rzymskiego.

Dobór sztuczny królików rozpoczął się w średniowieczu we francuskich klasztorach. Mnisi byli zainteresowani królikami, ponieważ uważali nowo narodzone zwierzęta, jak też królicze płody, za zwierzęta wodne, których mięso można było spożywać w czasie wielkiego postu.

Początkowo dobór był ukierunkowany na wielkość i łagodność zwierząt. W XVI wieku pojawiły się pierwsze rasy kolorowe. Jeden z pierwszych przykładów królików hodowanych dla ich futra przedstawia obraz Hansa Hoffmanna Hare z 1587. W 1700 istniało już 7 ras kolorowych.

W XIX wieku, kiedy pojawiło się powszechne zainteresowanie zwierzętami, miłośnicy królików rozpoczęli wystawy królików w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. Tworzono i modyfikowano rasy dla potrzeb wystaw, odchodząc od ras, które były stworzone w celu dostarczania pokarmu, futra lub wełny.

Pojawienie się królików jako zwierząt trzymanych w domach rozpoczęło się w Epoce wiktoriańskiej. Udomowione króliki stały się popularne jako zwierzęta pokazowe i maskotki, w wielu miejscach urządzano wystawy królików. W 1910 r. powstało w Kanadzie i USA American Rabbit Breeders' Association (ARBA), które ustala standardy hodowli i corocznie autoryzuje wiele tysięcy wystaw.

Chów i hodowla

Królik domowy jest hodowany dla mięsa, skór, wełny i futra. Największymi producentami mięsa króliczego na świecie są Hiszpania, Francja i Włochy. W Polsce hodowla królików rozwinęła się po II wojnie światowej. Częściowo podupadła po 1989, jednak teraz ponownie rozwija się.

Według Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2007 w rzeźniach i ubojniach ubito 591 220 królików. Jednak inna publikacja tej samej instytucji mówi, że pogłowie samic królików w czerwcu 2007 roku wynosiło 1 075 200. W dokumencie GUS "Fizyczne rozmiary produkcji zwierzęcej w 2007 roku" liczba ubitych królików podana jest w tonach: 5942. Dzieląc liczbę ton przez 3,5 kg (średnia wagę królika hodowanego na mięso, futro i wełnę) otrzymamy około 1 mln 698 tysięcy królików ubitych.

Pomieszczenia

Króliki jako zwierzęta udomowione wymagają odpowiedniego zaadaptowania pomieszczeń, które zapewnią odpowiednią ochronę przed ich naturalnymi wrogami i niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi. W ciągu wielu lat hodowli w zależności od strefy geograficznej, rozmiaru i kierunku hodowli ukształtowały się bardzo różne techniki chowu królików.

Wybrane systemy chowu królików:

• chów półwolny – w okresie średniowiecza kontynuowany jako tzw. chów ogrodowy
• chów w pomieszczeniach inwentarskich
• chów w klatkach na otwartej przestrzeni
• chów w nieogrzewanych pomieszczeniach zamkniętych
• chów w pomieszczeniach ogrzewanych

Rozród

Króliki wszystkich ras osiągają dojrzałość płciową w wieku około 3–4 miesięcy. W zwykłych warunkach chowu rasy małe i średnio duże osiągają zdolność rozrodczą w wieku około 5-7 miesięcy, z kolei rasy duże w wieku około 8 miesięcy. Ciąża u królika trwa z reguły 31-32 dni.

Wychów

Króliczki rodzą się ślepe, głuche i łyse. Ważą w zależności od rasy i liczebności miotu od 40 do 70 g. Okrywa włosowa zaczyna im wyrastać dopiero po 3 dniach, a oczy otwierają po 10–12 dniach. Liczba młodych w gnieździe zależy przede wszystkim od rasy.

Użytkowość

Testy laboratoryjne

Króliki wykorzystuje się w pracach laboratoryjnych, takich jak produkcja przeciwciał, szczepionek oraz w badaniach toksykologii. Według Towarzystwa Humanitarnego Stanów Zjednoczonych króliki są także szeroko użytkowane w badaniu astmy oskrzelowej, zapobieganiu udarowi mózgu, mukowiscydozy, cukrzycy i nowotworów złośliwych. Obrońcy praw zwierząt są przeciwni eksperymentom na zwierzętach w celach niemedycznych, takich jak testowanie kosmetyków i środków czystości, rezultatem czego jest zmniejszenie użycia królików w tych testach.

Gastronomia i żywienie dietetyczne

Mięso królików jest wysokiej jakości, ma specyficzne walory kulinarne. Pod względem zawartości białka, tłuszczu i cholesterolu, a także dzięki korzystnemu składowi wielonienasyconych kwasów tłuszczowych może ono być produktem konkurencyjnym w stosunku do mięsa drobiowego czy mięsa czerwonego.

Podział tuszy króliczej

Królik ze względów ekonomicznych jest ubijany w okresie, kiedy ma najlepszej jakości futro, tj. po zmianie sierści, co zdarza się dwa razy w roku. Do uboju przeznacza się zwierzęta w wieku około 4 miesięcy. Wynikająca stąd masa tuszy waha się w granicach 0,9-1,5 kg. Tusza ma podłużny kształt, długości około 40 cm.

Poniżej przedstawiono podział tuszy króliczej w kolejności odpowiadającej wartości kulinarnej:

• comber – stanowiący część grzbietową, wyróżnia się widoczną z wierzchu jasną (białawą) warstwą mięsa z wyraźną granicą. Mięso z combra charakteryzuje się kruchością przypominającą pierś kurczaka i stanowi najlepszą część mięsa królika.
• udźce – tzn. tylne nogi.
• łapki przednie
• przodek – jest to kilkumilimetrowa warstwa mięsa okrywająca cały brzuch zwierzęcia. Charakteryzuje się stosunkowo niską wartością kulinarną i dlatego w gastronomii nie jest sprzedawany osobno, tylko dzielony między inne części tuszy.

Części układu pokarmowego tj. głowa, wnętrzności i odbyt, są odrzucane i nie biorą udziału w podziale tuszy (zob. też koprofagia). Przydatne do spożycia są natomiast narządy wewnętrzne: płuca, serce, nerki i wątroba, z których w połączeniu z przednimi częściami tuszy sporządza się pasztety i masy mięsne.

Królik w domu

Królik z uwagi na niewielkie wymagania hodowlane i przyjacielskość w stosunku do człowieka, utrzymywany jest jako zwierzę pokojowe.

Towarzystwo dla królika

Królik jest zwierzęciem towarzyskim, dlatego powinno się go trzymać pojedynczo tylko wtedy, gdy ma się dla niego dużo czasu.

Układ pokarmowy królików

Królik jest zwierzęciem roślinożernym, charakteryzuje się bardzo dobrze rozwiniętym przewodem pokarmowym dostosowanym do wykorzystania ciężko strawnych, balastowych części pasz. Żołądek królika jest stosunkowo mały. Ma pojemność 180–200 cm³ i jest słabo umięśniony, pokarm przesuwa się w nim wyłącznie pod wpływem nacisku nowo połykanych porcji. Wobec tego każda dłuższa przerwa w przyjmowaniu pożywienia może być przyczyną zaburzeń trawiennych. Królik jednorazowo bardzo często pobiera niewielką ilość pokarmu. Stwierdzono, że w ciągu doby żeruje około 70 do 80 razy, a czas jednego posiłku trwa od 1 do 2 minut. W nocy królik nie je, ale uzupełnia zawartość żołądka własnym kałem tzw. nocnym (koprofagia). Dlatego też przesuwanie miazgi pokarmowej nie ulega zakłóceniu. Królik wydala dwa rodzaje kału: zwykłe owalne bobki i ciemne grudki o nieregularnym kształcie i miękkiej konsystencji. Zjada tylko miękką część kału, nie zjada bobków. Miękka frakcja, zwana kałem nocnym, pojawia się zwykle po 6 godzinach od zjedzenia ostatniego posiłku tj. około północy. Królik pobiera ten kał prosto z odbytu i wypełnia nim około 1/3 żołądka.

Karmienie królików

Dieta udomowionego królika jest różna w zależności od celów, dla których jest on hodowany. Najważniejszym składnikiem diety ras królików hodowanych jako zwierzę domowe jest siano. Siano jest podstawą złożonych, wieloskładnikowych pokarmów (często podawanych w postaci zbitych kul – granulatu, który zawiera także inne potrzebne substancje). Uzupełnieniem pokarmu jest mieszanka (najczęściej suszonych) tymotki łąkowej (Phleum pratense), kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata), czy owsa (Avena sativa), która jest niezbędną częścią diety królika domowego.

Oprócz ww. składników diety latem można podawać zielonki, a zimą – rośliny okopowe. Na paszę dla królików nadaje się również wiele dziko rosnących ziół np. łopian, dziki chrzan, rumianek i cykoria. Króliki bardzo lubią kapustę, ale należy jej dawać niewielkie ilości, aby uniknąć zaburzeń w trawieniu. Przy podawaniu kapusty należy zawsze stosować także zioła przeciw wzdymające jak koperek i tymianek. Latem można podawać świeże liście i gałązki, a zimą suszone drzew takich jak: klon, osika, lipa, leszczyna, brzoza i wiele innych. Można też dodawać gałązki drzew i krzewów owocowych.

Ilość i rodzaj karmy decydująco wpływa na rozwój i kondycję zwierząt.

Dużym błędem i mitem jest podawanie zbóż. Dotyczy to przede wszystkim całych ziaren. W przeciwieństwie do siana, spożywanie zbóż nie powoduje ścierania stale rosnących siekaczy oraz może powodować zaburzenia w procesie fermentacji. Podobna sytuacja ma się w przypadku czerstwego pieczywa. Zboża mogą być podawane tylko w niewielkich ilościach jako składowa granulatu w ramach wyrównania zapotrzebowania w węglowodany oraz w karmach ratunkowych dla szybkiego zwiększenia masy chorego zwierzęcia.

Choroby królików

Króliki są zwykle mało odporne na choroby. Dlatego należy szczególnie o nie dbać, bo ich leczenie jest bardzo trudne i mało skuteczne.

Najczęstszymi przyczynami ich powstawania są:

• niedostateczna higiena i zła pielęgnacja
• niewłaściwe żywienie
• nieodkażanie klatek
• sprowadzenie chorób zakaźnych z zewnątrz
• różnego rodzaju rany, zadrapania, stłuczenia, zwichnięcia, złamania i pogryzienia
• pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne
• brak regularnych kontroli weterynaryjnych

Rasy

Podobnie jak rasy psów, rasy królików zostały głównie stworzone sztucznie przez człowieka, w różnych wiekach i dla różnych celów. Różnią się cechami fizycznymi, wymogami hodowli lub opieki oraz temperamentem.