Sikora uboga

Systematyka

Wyróżniono następujące podgatunki P. palustris:

• P. palustris dresseri – Walia, środkowa i południowa Anglia oraz zachodnia Francja.
• sikora uboga (P. palustris palustris) – Skandynawia do północnego Półwyspu Iberyjskiego oraz na wschód po Polskę, Bałkany i Grecję.
• P. palustris italicus – francuska część Alp, Włochy i Sycylia.
• P. palustris stagnatilis – wschodnia Europa do południowego Uralu i północno-zachodniej Turcji.
• P. palustris kabardensis – rejon Kaukazu i północno-wschodnia Turcja.
• sikora Taczanowskiego (P. palustris brevirostris) – południowo-środkowa i południowo-wschodnia Syberia, północna Mongolia, Mandżuria i Liaoning (północno-wschodnie Chiny) oraz skrajnie północna Korea.
• P. palustris ernsti – Sachalin.
• P. palustris hensoni – południowe Wyspy Kurylskie i północna Japonia.
• P. palustris jeholicus – północne Hebei (północno-wschodnie Chiny) i północna Korea.
• P. palustris hellmayri – wschodnie Chiny i południowa Korea.

Występowanie

Areał występowania jest podzielony na część zachodnią, to większa część Europy i część zachodniej Azji, oraz wschodnią – w Azji Wschodniej, w podobnych szerokościach geograficznych. To rozdzielenie powstało prawdopodobnie w okresie lodowcowym, szczególnie w trakcie ostatniego najsurowszego zlodowacenia, które wpłynęło najbardziej na zmianę składu europejskiej i azjatyckiej fauny. Przypuszcza się, że w przyszłości może dojść do ponownego połączenia się obu areałów, ponieważ tereny leżące pośrodku mają odpowiednie warunki dla tych ptaków. W Europie występuje od Anglii, północnej Hiszpanii, Francji na zachodzie przez kontynent do Polski i dalej Europy Wschodniej do Uralu, oraz od Włoch i Grecji po południową część Półwyspu Skandynawskiego. Gatunek osiadły. Wyróżnia się około 10 podgatunków sikor ubogich.

W Polsce rozpowszechniony, średnio liczny ptak lęgowy, zimuje. Liczbę par lęgowych w kraju szacuje się na około 120–250 tys. z mocnym trendem spadkowym i jest najrzadszą sikorą krajową. Spotkać go można w całym kraju, w tym w górach do 900 m n.p.m. Największa populacja w kraju zasiedla Sudety i Karpaty, a także północną część kraju.

Cechy gatunku

To drobny ptak z dużą głową, wielkości sikory modraszki, choć mniejsza od wróbla. Obie płci ubarwione jednakowo i podobnej wielkości. Upierzenie na wierzchu i skrzydłach brązowoszare, od spodu beżowo-białe. Na głowie obu płci jest błyszcząca granatowo-czarna czapeczka, ograniczona jest tylko do wierzchołku głowy, jedynie na podbródku widać maleńki czarny śliniaczek o ostrych krawędziach (u bardzo podobnej czarnogłówki matowa czapeczka sięga aż do krawędzi płaszcza, a śliniak jest szerszy, sięga do piersi i ma rozmyte brzegi). Białe policzki (ciemniejsze niż u czarnogłówki). Dziób krótki, czarny. Na pokrywach skrzydłowych nie ma przejaśnień. Ma ciemnoszary ogon, czarny dziób i tęczówki oczu oraz jasnoniebieskie nogi. Młode podobne do dorosłych, ale z matową czapeczką; już we wrześniu jednak wyglądają jak dorosłe (praktycznie nie da się ich odróżnić w terenie). Pomimo bliskiego spokrewnienia z czarnogłówką nie odnotowano krzyżowania się tych dwóch gatunków. Różnice w terenie oprócz rysunku na głowie kryją się w braku podłużnego prążka na skrzydłach sikory ubogiej. Mimo to przy braku znajomości głosu obu gatunków lub gdy nie odzywają się, ich rozpoznanie bywa trudne. Z rysunku na głowie, który jest pomocny dla człowieka, ptaki mogą rozpoznać przedstawicieli swojego gatunku.

Zachowanie

Zimą, podobnie jak u gili, wykazują tendencję do łączenia się w pary osobników tej samej płci. Jest mniej skryta i płochliwa niż czarnogłówka. Zwykle nie kryje się przed człowiekiem. To bardzo ruchliwy ptak przy szukaniu pokarmu, choć mniej towarzyski niż pozostałe sikory. Może przyłączać się do zimowych mieszanych stad złożonych z innych gatunków sikor, kowalików, mysikrólików, pełzaczy i dzięciołów, ale na krótko i na obszarze swojego terytorium. Jako gatunek osiadły nie podejmuje regularnych wędrówek, tym bardziej, że słabo lata. Gdy noc jest chłodna, sikora uboga może ją przespać schowana w pęku liści na gałęzi, w dziupli (choć nie musi być tą, w której się gnieździła). Schronić się może nawet pod ziemią w norze gryzonia.

Wymiary średnie

długość ciała

ok. 13 cm

rozpiętość skrzydeł

ok. 20 cm

Masa ciała

ok. 10–11 g

Głos

Słuchanie śpiewu i wabienia szarytki (i innych sikor) jest najpewniejszym sposobem na pewne oznaczenie tego ptaka. Melodia jest monotonna i składa się z szybko powtarzanej piszczącej frazy złożonej z serii tych samych tonów np. „cijf cijf” lub „tyczee” lub jest to eksplozywne kichanie „pit czu”. Często lubi się odzywać.

Biotop

Widne zarośla, lasy liściaste i mieszane na nizinach i pogórzu ze starodrzewiami, zwłaszcza dębowe i brzozowe. Preferuje skraje lasów, które sąsiadują z łąkami i starymi parkami oraz tereny podmokłe. Dawniej liczna w miejskich parkach, sadach, żywopłotach, ogrodach, zaroślach i alejach – obecnie gnieżdżą się tam tylko pojedyncze pary. W przeciwieństwie do sikory bogatki nie stara się przebywać w pobliżu siedzib ludzkich. To zachowanie utrzymuje się również zimą, stąd rzadko zalatuje do karmników, zwłaszcza jeśli znajdują się w obrębie miejskiej zabudowy. Jednak wszystkie gatunki sikory, które zimują w kraju odwiedzają te, które znajdują się na skraju lasu i w wiejskich ogródkach. Ma inne wymagania środowiskowe niż czarnogłówka. Na danym obszarze, zwłaszcza w górach, szarytka zajmuje niższe położenia, a czarnogłówka - wyższe. To powoduje rozdzielenie terytorialne.

Gniazdo

Chętnie zajmuje naturalne dziuple z wąskim otworem wejściowym, nawet tuż nad ziemią, a także budki lęgowe, zakamarki kory lub między korzeniami. Warstwę zewnętrzną lęgowiska budują z mchu, suchych traw, a czarkę wyściełają grubo piórami, sierścią, wełną i włosiem. Tworzone pary są monogamiczne.

Jaja

Składa w kwietniu i maju 6–10 matowych białych jaj o czerwonym nakrapianiu w lęgu, podobne do jaj modraszki.

Wysiadywanie

Samica wysiaduje jaja 2 tygodnie. Młode, gniazdowniki, są karmione przez oboje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 18–19 dniach.

Pożywienie

Drobne owady, głównie gąsienice i owadzie jajeczka, pająki oraz inne bezkręgowce, zimą i jesienią duży udział nasion, jagód i innych owoców. Może korzystać z pokarmu wykładanego w karmnikach, choć rzadko je odwiedza.

Żeruje na krzewach i drzewach, a zimą częściej zlatują na ziemię. Aby wydostać owady spod kory, kuje w nią często swym dziobem. Potrafi ścigać owady w powietrzu. Zwyczajem niektórych sikor gromadzi zapasy, wciskając w zakamarki kory złapane pająki, owady i zerwane nasiona. Chować może je też pod porostami i mchami rosnącymi na ziemi.