Fonte Feronia, Narni

Źródło Feronia to źródło wody o pochodzeniu przedrzymskim znajdujące się w Narni. Poświęcona była bogini Feronii, która w ówczesnej Narni cieszyła się takim kultem i szacunkiem, że czcili ją nie tylko Umbrowie, ale także Etruskowie, Wolskowie i Sabinowie. Woda ze źródła, dziś uznawana za niezdatną do picia i niekontrolowaną, była bardzo ceniona przez Narnijczyków za swoje właściwości czystości i lekkości. Cechy te sprawiły, że starożytni mieszkańcy oddalili się od centrum życia miejskiego, stając się celem pielgrzymek ku czci bogini, która oprócz innych cnót symbolizowała wieczną wiosnę i czystość wody. Pierwotna świątynia, posąg Feronii i święty las cienistych łosi zostały zniszczone przez pierwszych chrześcijan Narnii. W konsekwencji miejsce to, do niedawna uważane za święte, nazwano "maccla mortua". Pierwsza historyczna wzmianka o tym miejscu pochodzi z 1100 r. o czym świadczy Liber gemniagraphus sive cleronomialis Ecclesiae Farfensis, bardziej znany pod nazwą Regestum Farfense, napisany przez Grzegorza z Catino w 1128 r. w którym jest mowa o tym, że szlachcic z Narnii, Beraldo di Rolando, podarował opactwu Farfa wszystkie swoje dobra z wyjątkiem "maccla mortua quae vocatur Ferone".

W statutach Narni znajduje się kilka cytatów odnoszących się do Porta Feronia i źródła Feronia. W rozdziale 143 księgi 111 czytamy: "nakazuje się, aby nie obrażać kobiet, które idą czerpać wodę ze źródła Feronii, zarówno w drodze powrotnej, jak i w drodze powrotnej". Węgierski poeta Janus Pannonius, przejeżdżając w 1458 r. przez Narni, znalazł natchnienie w ugaszeniu pragnienia wodami źródła, pisząc w ten sposób elegancki łaciński wiersz zatytułowany "Carmen de fonte narniensi", odtworzony tutaj w wersji łacińskiej: Sacri fontis ave, mater Feronia, cuius felix Paeonias Narnia potat aquas. Iam prope litorei tetigit sol brachia cancri, sentit et Icarium fervida terra canem. Tolle sitim; saevis tulerat Langia Pelasgis, quae nostra exurit pectora, tolle sitim. Sic tibi magna parens alimenta aeterna ministret, sic nunquam vena pauperiore fluas! En semel, en iterum, quos ferrea fistula fundit, excipiunt latices guttura sicca tuos. O quantus rediit membris vigor, o mea quanto viscera divinus liberat igne liquor! Nec venter, quamvis repetito immurmurat haustu, sudorem subitum nec gravis humor agit. Ergo operae nobis pretium fuit alta labantis ad iuga clivoso tramite ferre gradus. Iam libet et pulchram mirari turribus arcem, quae surgit sanctis proxima gurgitibus, audire et strepitum, quem subter valle profunda spumea sulfurei fluminis unda facit, ac totos circum-lustrare ex ordine montis, pura salutiferi quos fovet aura poli. Ante voluptatem spectacula nulla movebant, cum premeret torrens ora perusta vapor. Ocius huc adsit toto grege pinguior haedus, mutet et effusus vitrea stagna cruor. Adsint et liquido Bacchi cum munere flores, nec cesset laudes vox resonare pias: salve iterum e Latiis longe celeberrima Nymphis, hospitis et grati suscipe dona libens. Tu placidam miseris requiem mortalibus affers corpora morosis febribus aegra levans. Nec soli debent homines tibi, debet at aether, aurea cum pascas roribus astra tuis. Phryx puer haud alias miscet cum nectare lymphas, nec sua Mars alio vulnera fonte lavat. Debita solventur semper tibi vota quotannis, dum mea vitalis spiritus ossa reget. Nec plus Castalias, quam te, venerabimus undas, Musarum et nobis numinis instar eris. Sed tamen in fessas unde haec medicina medullas, omnia quae nostis, dicite, quaeso, deae. Euander ternis Herilum spoliaverat armis, crudeles genitrix invocat orba deos. Iupiter est flentem caelo miseratus ab alto, corpus et in tenues iussit abire lacus, nec voluit rivis esse ex vulgaribus unum, sed superis magno fecit honore parem. Praecipua hinc levitas, hinc vis contraria morbis, hinc clarum tota nomen in Ausonia.

W 1582 r. na polecenie monsiniora Giulio Ranuzi, gubernatora Narni, fontanna została poddana renowacji, która prawdopodobnie zakończyła się w 1609 r. o czym informuje tablica umieszczona wewnątrz fontanny. W 1851 r. historyk z Narni, Giovanni Eroli, zlecił Uniwersytetowi w Perugii przeprowadzenie analizy wody źródlanej, która dała następującą odpowiedź: "Nie bez powodu woda znana jako Feronia cieszy się dobrą opinią wśród wód pitnych, ponieważ w najwyższym stopniu spełnia główne wymagania, jakie muszą być spełnione przez wody pitne, a mianowicie zawiera dużo tlenu i bardzo mało innych substancji rozpuszczających".

Około 1984 roku miejscowa grupa speleologów przeprowadziła badania eksploracyjne wewnątrz tunelu starożytnego źródła, datując je, ze względu na jego cechy charakterystyczne i techniki budowlane, na okres od IV w. p.n.e. do III w. p.n.e. Czasowe umiejscowienie artefaktu potwierdza tezę o pogańskim miejscu kultu, wyrażoną już pod koniec XIX wieku przez Giovanniego Cotogni z Narni: "Wśród innych świątyń, które istniały w Narni dzięki przesądom pogan stosowanym wobec fałszywych bóstw, była świątynia Luco e Fonte di Feronia, dziś znana pod zmienioną nazwą jako miejsce Ferogna. Prawdopodobnie, podobnie jak w innych miejscach, w Gravi znajdowała się świątynia i posąg bogini Feronii, a obecnie w fontannie znajduje się marmur, w którym wyrzeźbiony jest wielki płomień, będący być może insygnium tej starożytnej próżności. Prawda jest taka, że to źródło, po przejściu przez cenione kopalnie, ma bardzo zdrową wodę i jest bardzo cenione zarówno ze względu na swoją rzadką nieskazitelność, jak i na przywilej łatwego trawienia".

W 1997 r. sfinansowana przez fundację miejscowego banku, fontanna została ponownie odnowiona z charakterystycznych kamiennych ścian na bardziej anonimowe i z pewnością mniej efektowne tynki.