Rybitwa białoczelna

Występowanie

Gnieździ się w Europie, Azji, Afryce i Australii, choć jej zasięg nie jest ciągły. Zamieszkuje w zależności od podgatunku:

• rybitwa białoczelna (Sternula albifrons albifrons) – Europa (zachodnie, południowe oraz bałtyckie wybrzeża – na północy granicą zasięgu jest południowa Skandynawia i Zatoka Fińska; ponadto Europa Wschodnia) i dalej na wschód aż po Azję Środkową, północna Afryka. Być może również Kenia i wyspy zachodniej części Oceanu Indyjskiego. Zimuje na wybrzeżach Oceanu Indyjskiego od Afryki Wschodniej po zachodnie Indie, również nad Morzem Śródziemnym.

W Europie Środkowej spotkać ją można głównie na wybrzeżu Morza Północnego i Bałtyku. W Polsce gnieździ się nielicznie, głównie na wybrzeżu i nad dużymi rzekami np. Wisłą, Bugiem, Narwią, Wartą oraz dużymi zbiornikami wodnymi. Pojedyncze stanowiska mogą znajdować się w głębi lądu, np w Dolinie Dolnej Odry, na środkowej Wiśle. Przeloty w kwietniu-maju i sierpniu-wrześniu.

• Sternula albifrons guineae – od Ghany do Gabonu, w bardzo małej liczbie również w Mauretanii i Senegalu.
• rybitwa drobna (Sternula albifrons sinensis) – Indie na wschód przez wschodnią i południowo-wschodnią Azję po północne i wschodnie wybrzeża Australii.

Cechy gatunku

To najmniejsza rybitwa, wielkości jerzyka, a mniejsza od rybitwy rzecznej. Ma krępą sylwetkę. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym czoło jest białe (biała plama klinowato ciągnie się do oka), kantarek i wierzch głowy (czapeczka) czarne, grzbiet i skrzydła popielate, II i III lotka dłoniowa długich i wąskich skrzydeł jest czarna. Reszta ciała biała. Dziób smukły, żółty z czarnym końcem, nogi krótkie, żółtopomarańczowe. W upierzeniu spoczynkowym od sierpnia wierzch głowy ciemnobrązowy z białymi plamkami, większa część czoła biała bez czarnego kantarka, a brunatny kark przemieszany z białymi piórkami. Dziób czarny. Wokół oka widać szaroczarną plamę. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, jednak na grzbiecie i skrzydłach ciemny rysunek, ponadto ciemne przednie krawędzie skrzydeł i ich końcówki.

Zachowanie

Jej lot, choć szybki i zwinny, jest mniej zgrabny niż u innych rybitw – szybko uderza skrzydłami. W powietrzu widać koniec jej ogona z lekkim wcięciem o długości 2–5 cm, bardziej wydłużony u ptaków lęgowych. Potrafi nurkować ze znacznej wysokości do kilkunastu centymetrów głębokości, nawet do 80. Często zdarza jej się zawisać w locie. Dużo czasu spędza latając, rzadko chodzi po ziemi. Jest ptakiem płochliwym, choć nie ukrywa się starając się siadać na odsłoniętych, nieporośniętych miejscach nad wodą.

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 21–27 cmrozpiętość skrzydeł ok. 45–55 cmmasa ciała ok. 40–60 g

Głos

Swoją obecność manifestuje głośnym i powtarzanym „kri-ik”, skrzypiącym, przenikliwym „kirri kirri kirri” lub krótkim „kitt”.

Biotop

Wybrzeża mórz i brzegi rzek oraz wyspy w ich nurcie. Oprócz tego zalane wyrobiska i żwirownie. Może zalatywać w głąb lądu. Lecąc nad zimowiska trzyma się głównie wybrzeży, unikając raczej lądu. Preferuje pionierskie stanowiska, gdzie roślinność jest w początkowym stadium swojego rozwoju na danym terenie. Takie miejsca w Europie Środkowej zdarzają się coraz rzadziej.

Toki

Na lęgowiska rybitwy wracają w kwietniu i maju. Toki zaczynają się od stadnych lotów, podczas których jedne ptaki trzymają w dziobach małe ryby w dziobach, a inne w tym czasie starają się im je odebrać. Następnie parę ptaków nagle wznosi się w górę bardzo wysoko, by zaraz potem rozpocząć pikowanie w dół, jeden obok drugiego. Po tym rytuale nadchodzi czas na podarowanie rybki swojej partnerce. Są to swego rodzaju „zaręczyny”, które kończą się na ziemi wieloma charakterystycznymi ruchami. Po zawarciu „małżeństwa” samica bierze się za budowę gniazda. Pary są monogamiczne.

Gniazdo

Znajduje się na piaszczystym lub żwirowatym brzegu, wyspach, aluwiach rzek i nad jeziorami, rzadziej na platformach z pływających roślin. Samica ugniata piersią płytką jamkę w ziemi, żwirze lub wyschniętym mule, otaczając ją potem małymi muszlami i kamieniami. Rybitwy białoczelne zakładają małe kolonie oddalone w pewnym stopniu od gniazd mew i innych rybitw, a czasem w towarzystwie lęgów rybitwy rzecznej.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu-czerwcu (na półkuli północnej) 2–3 rudawożółte jaja w ciemne plamki.

Wysiadywanie i dorastanie

Jaja wysiadywane są przez okres 20–24 dni najpierw tylko przez samicę, potem zastępuje ją samiec. Przez pierwszy okres po wykluciu jeden z partnerów zostaje i ogrzewa młode, podczas gdy drugi wyrusza szukać dla nich pokarmu. Co jakiś czas ptaki zamieniają się rolami. Puch młodych jest szarożółty z plamami na grzbiecie. Pisklęta osiągają zdolność do lotu w wieku 3 tygodni. Rybitwy opuszczają lęgowiska w lipcu i sierpniu.

Pożywienie

Ryby do 6 cm długości oraz lądowe i wodne bezkręgowce m.in. skorupiaki, mięczaki i owady.

Żeruje latając parę metrów nad powierzchnią wody. Ryby łowi poprzez rzucanie się na nie z 2–3 metrów do wody z lotu ślizgowego. Owady może wyłapywać w locie lub zbierać z roślin.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje rybitwę białoczelną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność populacji światowej w 2015 roku szacowano na 190–410 tysięcy osobników.

W Polsce gatunek jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju szacowano na 700–1100 par. Zagrożony utratą siedlisk lęgowych przez zagospodarowywanie plaż oraz regulację rzek.