Łyska zwyczajna

Łyska zwyczajna, łyska – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny chruścieli.

Występowanie

Zamieszkuje w zależności od podgatunku:

• Fulica atra atra – Europa, północna Afryka, Azory i Wyspy Kanaryjskie oraz Azja Środkowa aż po Japonię oraz Indie i Cejlon na południu. Przeloty w marcu-kwietniu i październiku-listopadzie, tworzy wówczas stada liczące tysiące osobników. Zimuje w południowej i zachodniej Europie, jeziorach alpejskich, południowej Azji aż po Filipiny i północnej Afryce.

W Polsce gnieździ się licznie w całym kraju poza najwyższymi partiami gór, zimuje na podgrzewanych, niezamarzających zbiornikach (np. na jeziorach konińskich). Niegdyś bardzo powszechna – jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku na otwartych akwenach można było spotkać przynajmniej jedną parę gniazdujących łysek. Obecnie liczebności jej populacji (zarówno lęgowej, jak i zimującej) szybko się kurczą.

• Fulica atra lugubris – Jawa i północno-zachodnia Nowa Gwinea

• Fulica atra novaeguineae – centralna Nowa Gwinea

• Fulica atra australis – Australia, Tasmania i Nowa Zelandia

Morfologia

Brak dymorfizmu płciowego, upierzenie dorosłych łupkowoczarne z nagą, podobnie jak dziób, białą blaszką na czole, od której pochodzi polska nazwa gatunku. Palce otoczone karbowanymi płatkami skórnymi, łuski na nogach zielonosiwej barwy. Młode jaśniejsze z mniejszą i ciemną blaszką na czole, jasnoszarą szyją i piersią, czarnoszarym grzbietem, pisklęta ciemne z żółtą głową, białą brwią, czerwoną plamą na czole, o dziobie czerwonym u nasady, a reszcie białej z czarną kropką na końcu. Pierzenie lotek w lipcu i sierpniu ukryte w trzcinach. Głównie osiadła i koczująca, a tylko populacje północno-zachodnie wędrują jesienią na południowy zachód.

Pływając z lekko kiwającą się głową zanurzają się bardziej niż kokoszki wodne. Dość ciężko zrywają się do lotu – potrzebują rozbiegu na powierzchni, kiedy to nogi wyciągają do tyłu. Można wtedy dostrzec białą tylną krawędź skrzydła. Kokoszki natomiast zrywają się do lotu dużo lżej i początkowo z nogami skierowanymi do dołu. Nurkują z lekkiego wyskoku. Podobna do niej łyska czubata pochodząca z Hiszpanii nad tarczką czołową ma dwa okrągłe czerwone narośla.

Dorosłe samce wydają wysokie „kew” lub „kreuw”, a samice bezgłośne „tp”. Gdy są wzburzone, wydają wybuchowe „pix”.

Wymiary średnie

• długość ciała 37–42 cm

• rozpiętość skrzydeł ok. 70 cm

• masa ciała 0,6–1,2 kg

Biotop

Słodkie lub słonawe zbiorniki zarośnięte trzciną lub sitowiem z oczkami czystej wody, również niezamarzające rzeki.

Toki

Po powrocie na lęgowiska w marcu porzuca życie towarzyskie. Pary, łączące się zimą, odchodzą w odosobnienie i stają się agresywne. Zaciekle bronią swojego terytorium, w walce o nie i o jego utrwalenie. Samiec atakuje wtedy obce łyski biegnąc do nich na powierzchni i uderza w nie skrzydłami, aż się ich pozbędzie. Gdy cel jest osiągnięty, z podniesioną szyją krąży wokół samicy. Takie zachowanie utrwala więzi między partnerami.

Gniazdo

Gniazdo znajdujące się na wodzie wśród roślin wodnych, na złamanych źdźbłach lub bezpośrednio na powierzchni, blisko otwartej wody, zakładane jest przez oboje rodziców. Samiec buduje również jedno lub dwa gniazda zapasowe w celu odpoczynku lub noclegu. To wysokie budowle złożone z gałęzi, suchych trzcin i innych roślin wodnych. Łyski wspinają się do środka po konstrukcji przypominającej mostek.

Jaja

Jeden lub dwa lęgi w roku, w kwietniu-maju, w zniesieniu 6 do 15 szarożółte jaja w czarne kropeczki. Najpierw samica znosi 1–2 jaja i zaczyna je wysiadywać, po czym przybywają kolejne jaja.

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są przez okres 22–24 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu, a samodzielność uzyskują po około 8 tygodniach. Na początku zajmują się nimi oboje rodzice, potem tylko samiec, bo samica zakłada drugi lęg. Młode z pierwszego lęgu opiekują się też młodszym rodzeństwem razem z rodzicami, a nawet je karmią.

Najdłużej żyjąca łyska, której wiek oznaczył człowiek, miała 18 lat.

Pożywienie

Rośliny wodne jak rdestnice, moczarki, ramienice, kłącza trzcin – zarówno części zielone, jak i nasiona są głównie spożywane latem, a różnorodne zwierzęta wodne, szczególnie małże, jesienią i zimą. Z powierzchni wody wyskakuje na 40 cm, a nurkuje do 6,5 m. Znosi dobrze znaczne zmiany w diecie.

Ochrona

W Polsce gatunek łowny od 15 sierpnia do 21 grudnia. Ze względu na notowany od kilkudziesięciu lat szybki spadek liczebności krajowej populacji łyski, Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia jej ścisłą ochroną gatunkową.