Derkacz zwyczajny

Derkacz, derkacz zwyczajny – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny chruścieli, zamieszkujący Europę poza jej północną i południową częścią oraz Azję po Zabajkale, skrajnie północy Iran, północno-zachodnie Chiny i środkową Syberię. Zimuje we wschodniej Afryce od wschodniej Demokratycznej Republiki Konga i południowej Tanzanii po wschodnie RPA. W Polsce to średnio liczny ptak lęgowy i przelotny. Gnieździ się w całym kraju, jednak jest to rozkład nierównomierny: liczniejszy jest na północnym wschodzie i wschodzie. Większość obserwacji dotyczy jedynie jego charakterystycznego głosu, ponieważ jest to ptak bardzo płochliwy, o skrytym trybie życia. Jest to gatunek monotypowy.

Cechy gatunku

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi, podłużnymi plamami. Boki głowy, szyja bez karku i pierś popielatoniebieskie, z delikatnym brązowawym nalotem. Boki w płowordzawe poprzeczne prążki. Młode wyglądają identycznie jak dorosłe, lecz są ogólnie bardziej brązowe.

Głos to donośny, dwusylabowy terkot, przypominający „der der” (stąd polska nazwa) lub „kreks kreks” (stąd nazwa łacińska).

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 27–30 cmrozpiętość skrzydeł ok. 42–53 cmmasa ciała: samiec 129–210 (średnio 165,5) g, samica 138–158 (średnio 145) g

Biotop

Wilgotne łąki z wysoką roślinnością zielną i kępami krzewów, pola uprawne oraz suchsze miejsca na bagnach. Zasadniczo występuje na nizinach, jednak na Kaukazie i w Ałtaju zamieszkuje piętro hal do 3000 m n.p.m.

Gniazdo

Na ziemi, pod osłoną roślin zielnych lub wewnątrz krzewu.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu – sierpniu 8 do 14 jaj.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres 16–21 dni przez samicę (istnieją niepotwierdzone doniesienia o współudziale samca). Rodzice karmią pisklęta tylko przez pierwsze 3 do 4 dni życia. Młode osiągają umiejętność latania w wieku ok. 6 tygodni.

Pożywienie

Owady i inne małe zwierzęta oraz nasiona i części zielone roślin.

Zagrożenia

Na przełomie XX i XXI w. w krajach Europy Zachodniej, odznaczających się koncentracją i wysoką mechanizacją rolnictwa, derkacz był już ptakiem bardzo rzadkim. We wschodniej części Europy wraz z Polską żyło ok. 100 tys. par derkaczy. Wszędzie notowano szybki spadek populacji tych ptaków. Najważniejszymi przyczynami zanikania derkacza są przekształcanie i zanik dogodnych dla niego siedlisk, zabudowywanie i osuszanie dolin rzecznych i bagien, mechanizacja gospodarki rolnej oraz zbyt wczesne koszenie łąk. Zwłaszcza te dwa ostatnie zjawiska powodują, że nawet tam, gdzie słyszy się większe ilości "derkających" ptaków w okresie lęgowym, nie obserwuje się pomyślnego wyprowadzania lęgów. Z kolei nawet w regionach silnie zurbanizowanych, w których tylko występują przyjazne dla tego ptaka biotopy, głównie wilgotne nieużytki, porośnięte roślinnością łąkową, obserwuje się pojawianie się tego ptaka. Tak jest np. na Górnym Śląsku, od Mysłowic przez Chorzów, Siemianowice Śląskie, Bytom po Gliwice, w rejonie Rybnika, Żor czy Jaworzna.

Ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą, wymaga ochrony czynnej. Najlepszą jej formą jest opóźnienie koszenia części łąk wraz z corocznym, naprzemiennym wyłączaniem wybranych ich fragmentów z użytkowania.