Fakty o: Kokoszka zwyczajna
Kokoszka zwyczajna, kokoszka, kokoszka wodna, kurka wodna – gatunek średniego ptaka wodnego z rodziny chruścieli, zamieszkujący w zależności od podgatunku:
- kokoszka zwyczajna (Gallinula chloropus chloropus) – Europa, północna Afryka, Azory, Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka oraz Azja po Półwysep Malajski, Japonię i Cejlon. Podgatunek częściowo wędrowny, przeloty w marcu – kwietniu i wrześniu – listopadzie. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego w subsaharyjskiej Afryce, na Bliskim Wschodzie i Azji Południowej. W Polsce nielicznie gnieździ się w całym kraju poza górami, liczniejsza na stawach rybnych i starorzeczach.
- Gallinula chloropus meridionalis – Afryka na południe od Sahary po Wyspę Świętej Heleny
- Gallinula chloropus pyrrhorrhoa – Madagaskar, Reunion, Mauritius i Komory
- Gallinula chloropus orientalis – Seszele, Wyspy Andamańskie, Archipelag Malajski, Filipiny i Palau
- Gallinula chloropus guami – północne Mariany
- Do gatunku G. chloropus wliczano dawniej podgatunki amerykańskie: G. g. sandvicensis, G. g. cachinnans, G. g. cerceris, G. g. barbadensis, G. g. barbadensis, G. g. pauxilla, G. g. garmani, G. g. galeata. Obecnie wydziela się je jako osobny gatunek o nazwie kokoszka amerykańska (Gallinula galeata).
- Cechy gatunku
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała i skrzydła oliwkowobrązowawe. Głowa, szyja, pierś i boki łupkowoszare. Brzuch białawy, zaś pokrywy podogonowe białe. Czerwony dziób zakończony żółto. Nogi długie barwy żółtozielonej, z bardzo długimi palcami, na bokach których znajdują się wąskie fałdy skóry (bez błon pławnych, które są u łysek). Na czole naga rogowa blaszka koloru czerwonego. Na boku ciała widoczny biały pas biegnący równolegle do dolnego brzegu skrzydeł. Młode brązowe z zielonkawą blaszką, ale bez czerwonej tarczki na czole i dwubarwnego dzioba. Pisklęta czarne z czerwoną plamą wokół dzioba i prześwitującą między piórami niebieską skórą wokół oczu. Gatunek osiadły lub koczujący. Tylko północne populacje wędrują na południe i zachód. Płynąc po wodzie kurka jest wysoko wynurzona nad wodę i kiwa równomiernie ogonem i głową. Usłyszeć można jej przenikliwe „kiruk” lub „krik”, w czasie toków także nocami.
- Blisko spokrewniony modrzyk jest cały lśniąconiebieski. Ma długi i gruby czerwony dziób i podobnie czerwoną tarczkę na czole. Kokoszka jest znacznie mniejsza od łyski i od niej smuklejsza.
- Poszczególne podgatunki nieco różnią się między sobą. Podgatunki Starego Świata mają blaszkę na czole w kształcie eliptycznym, najszerszą w części środkowej o zaokrąglonym szczycie. Podgatunki Nowego Świata (wyodrębnione w gatunek „kokoszka amerykańska”) mają niemal kwadratową blaszkę najszerszą na szczycie. G. c. meridionalis i G. c. orientalis są mniejsze o stalowoszarych pokrywach skrzydłowych oraz bez oliwkowego odcienia wierzchu ciała. G. c. pyrrhorrhoa ma pokrywę podogonową barwy cielistej. G. c. guami jest ciemniejszy.
- Wymiary średnie
- długość ciała ok. 30–38 cmrozpiętość skrzydeł ok. 50–55 cmmasa ciała – podgatunek chloropus: samiec 249–493 (średnio 339) g, samica 192–343 (średnio 271) g; podgatunek meridionalis: 173–335 (średnio 245) g
- Biotop
- Zbiorniki wodne o zróżnicowanej wielkości z gęstą roślinnością podwodną oraz nadwodną nad stawami, wolno płynącymi rzekami, bagnami i sadzawkami w parkach.
- Toki
- Ptaki osiadłe zaczynają toki już późną jesienią. Na lęgowiska populacje wędrowne przylatują natomiast w połowie marca. Tu łączą się w pary i zajmują swoje rewiry. Samce próbują zaimponować samicom, pokazując im białe pokrywy podogonowe, które pełnią funkcję sygnalną. Poza tym udają czyszczenie piór. Samica wybiera partnera, ale to on szuka terytorium i miejsca na gniazdo.U kokoszek wodnych zachodzi częściowe odwrócenie ról płci. Samiec więcej czasu spędza na opiece nad potomstwem, a w trakcie łączenia się w pary to samice toczą walki o małe, ale bardzo opasłe samce. Tłumaczy się to dłuższym czasem spędzanym przez przyszłych ojców na gnieździe. Poczyniono też obserwacje, kiedy samice składały jaja do gniazd dwóch samców.
- Gniazdo
- Gniazda na ziemi pod osłoną roślin, na zwałach trzcin w wodzie, na zatopionych przedmiotach (może zatem być pływające) lub na niskich gałęziach. Zbudowane z suchych liści, trzcin, turzyc lub manny, ukryte w roślinności.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza 1 do 4 lęgów (zazwyczaj 1 lub 2), składając w marcu – sierpniu (Europa), w porze deszczowej (wschodnia Afryka), lutym – wrześniu (środkowa Afryka), przez cały rok (południowa Afryka) 5 do 11 żółtawych lub szarawych jaj w brunatne plamki o różnej wielkości.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 17 do 22 dni przez obydwoje rodziców na przemian. Pisklęta opuszczają gniazdo po kilku dniach, dobrze pływają w 3 dniu życia, a nurkują w 8 dniu. Do tego czasu karmią je oboje rodzice, a pisklęta z późniejszych lęgów są również karmione przez starsze rodzeństwo. Już po opuszczeniu gniazda pisklęta długo w nim, lub w jednym z dodatkowych gniazd zbudowanych przez samca, nocują. Samodzielnie potrafią żerować po 3 tygodniach. Podczas rozpoczęcia drugiego lęgu w czerwcu i lipcu pisklętami opiekuje się samiec. Zdarza im się nawet wyprowadzać III lęg. Rodzice mogą opuszczać tereny lęgowe i przenosić się na inne obszary, gdzie po założeniu „gniazda do spania” zajmują się wychowywaniem młodych. W gnieździe młode śpią w nocy i przebywają w czasie chłodnej pogody.
- Pożywienie
- Pokarm mieszany – bezkręgowce wodne, np. małże i owady, nasiona, owoce i zielone części roślin wodnych i bagiennych. Zbiera go zarówno na lądzie, jak i na powierzchni wody i pod wodą. Dobrze pływa i nurkuje, a także chodzi po drzewach.
- Ochrona
- Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.