Odmieniec jaskiniowy

Odmieniec jaskiniowy, znany również jako proteusz, to fascynujący wodny płaz ogoniasty, występujący w Europie, zwłaszcza w regionie Alp Dynarskich. Należący do rodziny odmieńcowatych (Proteidae), odmieniec jest jedynym strunowcem w Europie, który żyje wyłącznie w jaskiniach. Ten w pełni wodny organizm spędza całe swoje życie pod wodą — pływając, jedząc, śpiąc i rozmnażając się.

Odmieńca można znaleźć w podziemnych wodach przepływających przez wapienne podłoże Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej, z znaczącymi populacjami w Słowenii, Włoszech, Chorwacji oraz Bośni i Hercegowinie. Istnieją także niektóre wprowadzone populacje we Włoszech i Słowenii.

Często nazywany „ludzką rybą” z powodu swojej cielistej skóry i przystosowania do życia w ciemności, odmieniec jest ślepy i pozbawiony pigmentacji. Zachowuje swoje larwalne cechy przez całe życie, w tym zewnętrzne skrzela — stan znany jako neotenia. Pomimo ślepoty, odmieniec ma wysoko rozwinięty system sensoryczny, polegający na węchu, słuchu i innych zmysłach, aby poruszać się w całkowitej ciemności.

Anatomicznie odmieniec ma wężowate ciało, które może dorastać do 30 cm długości. Posiada cylindryczny tułów, krótki ogon i małe kończyny. Jego dieta składa się z małych skorupiaków, ślimaków i owadów. Rozmnażanie polega na składaniu jaj przez samice, które następnie pilnują ich między skałami.

Status ochronny odmieńca jest uznawany za narażony, głównie ze względu na jego wyspecjalizowane wymagania siedliskowe i wrażliwość na zmiany środowiskowe. Jest chroniony przez różne przepisy w krajach, w których występuje, i jest wymieniony jako narażony na Czerwonej Liście IUCN.

Kulturowo odmieniec jest symbolem słoweńskiego dziedzictwa przyrodniczego. Pojawia się na monetach i odgrywa znaczącą rolę w promowaniu ekoturystyki w regionach, w których żyje. Przez wieki odmieniec był także przedmiotem badań naukowych, pomagając badaczom zrozumieć, jak życie może przystosować się do środowisk jaskiniowych.