Jaszczurka zwinka

Jaszczurka zwinka – gatunek jaszczurki z rodziny jaszczurek właściwych. Występuje na terenie całej Polski i jest najczęściej występującym gadem na terenie kraju.

Opis

Jaszczurka zwinka jest jednym z czterech gatunków jaszczurek zamieszkujących na terenie Polski. Jej masywne ciało pokrywają ściśle do siebie przylegające łuski. Na grzbiecie są one mniejsze i szorstkie, brzuch zaś pokrywają większe i gładkie. Na głowie ma regularnie ułożone tarczki. Głowa jest krótsza, lecz większa niż u jaszczurki żyworódki. Jej ogon jest nieco dłuższy od tułowia, ale i tak jest krótszy niż u innych jaszczurek. W sytuacji zagrożenia zostaje odrzucony jako przynęta dla drapieżnika. Z czasem odrasta do pierwotnej długości. Otwory uszne znajdują się z tyłu głowy i są łatwo zauważalne. Kończyny jaszczurki są silnie umięśnione, a palce długie, zakończone pazurkami. Samca można odróżnić po zielonkawym podbrzuszu, czasem nakrapianym drobnymi plamkami, podczas gdy samica ma szary lub kremowy spód ciała. W okresie godowym, czyli w maju, samce przybierają intensywną zieloną barwę. Ubarwienie tych gadów jest bardzo różne. Najczęściej grzbietem biegnie szeroka pręga, często przecinana drobnymi plamkami, chociaż można też spotkać osobniki bez niej. Po bokach ciała biegną jeszcze dwie pręgi z brązowo-czarnych plam. Czasem można spotkać osobniki o jednolitym brązowym kolorze, choć są one dosyć rzadkie. Młode zwinki po wykluciu się, podobnie jak młode innych jaszczurek, są znacznie ciemniejsze niż osobniki dorosłe. Długość życia wynosi ok. 3–4 lat.

Rozmiary

Maksymalna długość ciała samca z nieuszkodzonym ogonem, w Polsce dochodzi do 23,5 cm, ale w Europie wschodniej dochodzi nawet do 28 cm.

Długość tułowia i głowy bez ogona wynosi około 11 cm.

Biotop

Zwinka preferuje siedliska nizinne. Najczęściej można ją spotkać na ogródkach działkowych, łąkach, terenach kamienistych wygrzewającą się w słońcu. Jest bardzo ciepłolubna.

Pokarm

Najczęstszym łupem tego gada padają bezkręgowce. W skład codziennej diety wchodzą pająki, owady oraz ślimaki. Zdarza się również, że jaszczurka pożywia się gąsienicami. Czasem zwinka staje się kanibalem i pożera młode własnego gatunku, bądź innych jaszczurek. Małe ofiary uśmierca po prostu je połykając, większe zaś łapiąc w pyszczek i energicznie nimi potrząsając, bądź uderzając nimi o ziemię.

Zachowanie

Jaszczurki te są aktywne za dnia. Lubią wygrzewać się rankiem na słońcu, co zwierzętom zmiennocieplnym jest potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wygrzewają się rano, by po południu polować w niskiej trawie. Gdy temperatura przekracza 40 °C, chowają się do wykopanych przez siebie norek. Wieczorem wracają do swoich kryjówek, gdzie spędzają noc. Są terytorialne, bronią terytoriów, na których spędzają czasem całe życie. Jaszczurki te zaczynają hibernować w październiku, a wybudzają się w marcu lub później w zależności od warunków atmosferycznych. Zwinki kopią nory do 5 cm pod ziemią. Robią wiele rozgałęzień, aby zmylić polujące na nie drapieżniki, lecz tylko główny korytarz jest zamieszkany przez jaszczurkę. Gady te kopią nory długie na prawie 8 m, najczęściej pod krzewami. Jaszczurki co kilka tygodni zmieniają nory, aby uchronić się przed niebezpieczeństwami.

Rozmnażanie

Okres godowy trwa od kwietnia do czerwca. W tym okresie samce przybierają jaskrawozielone barwy i toczą walki w obecności samic, o prawo do kopulacji. Walka polega na łapaniu się za gardła, pyski lub inne części ciała, i próbowaniu swoich sił. Intensywne kolory mają pokazać, że samiec jest zdrowy i gotowy do przekazania swoich genów. W okresie godów usiłuje on zapłodnić tak wiele samic, jak tylko jest możliwe. Po kilku tygodniach samica, wykopawszy norkę, składa w niej od 5 do 15, maksymalnie 18 jaj. Młode nie wyklują się jednak bez odpowiedniej wilgoci podłoża. Jak u większości gadów samica nie zajmuje się młodymi. Małe jaszczurki wylęgają się po około 6 tygodniach, na przełomie sierpnia i września, i mają ok. 5,5–6,5 cm długości.

Występowanie

Zwinka występuje na większości kontynentu europejskiego poza jego południowymi krańcami. Na zachodzie granicą jej zasięgu jest środkowa Francja. Na północy spotkać ją można nawet w centrum Półwyspu Skandynawskiego. Jej wschodnie siedliska sięgają po środkową Rosję. Występuje również w Turcji i zachodniej Azji. Jest gatunkiem bardzo rzadkim w Wielkiej Brytanii. Jaszczurka nie jest spotykana we Włoszech, Hiszpanii, południowo-zachodniej Francji oraz na Półwyspie Bałkańskim. W Polsce jest spotykana na 1200 m n.p.m. ale na przykład w bułgarskich górach Riła jest spotykana do 2500 m n.p.m.

Zagrożenia

Chociaż zwinka jest najpospolitszym gadem w Polsce, jej liczebność na niektórych obszarach znacznie się zmniejszyła z powodu uprzemysłowienia i zanikania naturalnych siedlisk. Jaszczurki te mają również wielu wrogów naturalnych, takich jak węże, ptaki drapieżne, łasice, borsuki i inne średniej wielkości ssaki.

Ochrona

Gatunek ujęty w załączniku IV dyrektywy siedliskowej, który zobowiązuje wszystkie państwa Unii Europejskiej do objęcia go ochroną gatunkową, w tym zapewnienia ochrony miejsc rozrodu i odpoczynku. Na terenie Polski gatunek jest objęty częściową ochroną.