Dżelada brunatna

Dżelady, często nazywane małpami krwawiącego serca, to fascynujące małpy Starego Świata, które występują wyłącznie na Wyżynie Etiopskiej, zwłaszcza w Górach Semien. Choć czasem są mylone z pawianami, dżelady w rzeczywistości stanowią jedynych żyjących przedstawicieli rodzaju Theropithecus. Są znane z ziemnego trybu życia oraz żerowania na trawach. Chociaż od 1979 roku zostały sklasyfikowane w odrębnym rodzaju, niektóre badania genetyczne sugerują, że mogą być blisko spokrewnione z pawianami. Theropithecus gelada jest jedynym współczesnym przedstawicielem tego rodzaju, jednak większe krewniaki tych małp są znane z zapisów kopalnych.

Dżelady charakteryzują się dość niezwykłym wyglądem. Ich sierść ma barwę od jasnobrązowej do ciemnobrązowej, a twarz jest ciemna. Najbardziej rozpoznawalną cechą tych małp jest charakterystyczna, przypominająca klepsydrę plama na klatce piersiowej. Samce są wyraźnie większe od samic. Dżelady doskonale przystosowały się do diety składającej się głównie z traw, nasion i innych roślin, a do żerowania używają specjalnego chodu przesuwającego, który pozwala im efektywnie poruszać się po etiopskich łąkach.

Społecznie dżelady żyją w złożonych strukturach podobnych do tych u pawianów hamadryas. Ich grupy tworzą różne jednostki: rozrodcze, samcze, bandy i stada. Samice tworzą hierarchiczne grupy, podczas gdy samce rywalizują o dominację. Komunikują się za pomocą różnych wokalizacji i gestów, a także wykazują złożone zachowania społeczne, takie jak oszustwo i kara wewnątrzgrupowa.

Pomimo zagrożeń, takich jak utrata siedlisk spowodowana przez rolnictwo i polowania, dżelady są obecnie sklasyfikowane jako gatunek najmniejszej troski przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN). W celu ochrony tych małp, utworzono obszary chronione, takie jak Park Narodowy Wąwozów Nilu Błękitnego oraz Rezerwat Wąwozów Indeltu.