Bielik białobrzuchy

Występowanie

Zasięg występowania bielika białobrzuchego obejmuje Indie i Sri Lankę na wschód przez Azję Południowo-Wschodnią, Andamany, południowe Chiny, Archipelag Sundajski, Filipiny, Wallacea, Nową Gwineę i Archipelag Bismarcka do Australii i Tasmanii.

Taksonomia

Bielik białobrzuchy został po raz pierwszy opisany przez niemieckiego przyrodnika Johanna Friedricha Gmelina w 1788, który bazował na tekście „White-bellied Eagle” Johna Lathama. Gmelin nadał mu nazwę nazwę Falco leucogaster. Nie wskazał miejsca typowego, Ernst Hartert w 1902 roku wskazał je jako Jawę. John Latham poczynił notatki na temat zwierzęcia w 1781, na podstawie okazu pozyskanego w lutym 1780 na wyspie Panaitan koło najbardziej wysuniętego na zachód przylądka Jawy podczas ostatniej wyprawy kapitana Cooka. Jego najbliższym krewnym jest słabo poznany bielik melanezyjski z Wysp Solomona. Razem tworzą supergatunek i podobnie jak w przypadku innych supergatunków bielików, jeden (bielik białobrzuchy) ma białą głowę, w przeciwieństwie do ciemnej głowy drugiego gatunku. Dziób i oczy są ciemne, a szpony ciemnożółte, jak u wszystkich bielików półkuli południowej. Oba gatunki mają przynajmniej nieco ciemniejsze ubarwienie na ogonach, choć nie zawsze może być to wyraźnie widoczne u bielika białobrzuchego.

Wraz z bielikiem melanezyjskim (H. sanfordi), bielikiem afrykańskim (H. vocifer) i bielikiem madagaskarskim (H. vociferoides) tworzą grupę siostrzaną. Takson monotypowy, nie wyróżniono podgatunków.

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od łacińskiego słowa haliaetus lub haliaetos – „bielik, rybołów” (od greckiego ἁλιαιετος haliaietos – „bielik, rybołów” (ἁλι- hali- – „morski-” (ἁλς hals, ἁλος halos – „morze”)) oraz αετος aetos – „orzeł”). Epitet gatunkowy pochodzi z greki i oznacza „białobrzuchy” (λευκος leukos – „biały” oraz γαστηρ gastēr, γαστρος gastros – „brzuch”).

Morfologia

Długość ciała 75–85 cm, rozpiętość skrzydeł 178–218 cm, masa ciała samców 1800–2900 g, samic 2500–3900 g, długość skoku 25-28 cm. Samice są zawsze większe od samców, do 20% w wielkości i do 120 % w masie ciała. U dorosłego ptaka głowa, szyja i spód ciała koloru białego zaś górne części ciała koloru ciemnoszarego. Głowa stosunkowo mała z głęboko osadzony dziobem, szyja długa, krótki ogon w kształcie klina, skrzydła długie, kremowe kończyny raczej krótkie. Woskówka szara. Osobniki młodociane są brązowo nakrapiane z białym ogonem, co odróżnia ją od ciemno-ogonowych dorosłych i młodych bielików melanezyjskich. Dojrzałość płciową uzyskują w trzecim roku życia.

Głos

Wokalizuje głównie w okresie przed niesieniem, szczególnie wczesnym rankiem i wieczorem, ale usłyszeć go można przez cały rok, a nawet w nocy. Odzywa się głównie trąbiącym głosem podobnym do gęsi czy kaczek lub nosowym wołaniem, który podczas powietrznych akrobacji może stać się wyższy i szybszy, a czasem tworzą nieregularny duet. W stanie zagrożenia wydaje z siebie skrzeczące odgłosy.

Siedlisko i pokarm

Bielik białobrzuchy zamieszkuje przybrzeżne morza i wyspy, wybrzeża, ujścia rzek i podmokłe tereny lądowe takie jak znajdujące się w pobliżu wody zalesione i otwarte siedliska, w tym nizinne lasy deszczowe. Na Celebes spotykany w lesie monsunowym na wysokości 1500 m n.p.m. lub 1700 m n.p.m. ale spotykany głównie poniżej 900 m n.p.m. Gniazduje w lesie i na obszarach skalistych.

Dorosłe osobniki podczas lęgów i wychowu młodych osiadłe, osobniki młodociane dyspersyjne, z najdłuższym zarejestrowanym przelotem wynoszącym 3000 km od południowych do północnych obszarów Australii. Niektóre ruchy wymuszone, gdy wysychają wody śródlądowe. W Indiach lub na Celebes czasami przemieszcza się w wzdłuż dużych rzek oddalając się znacznie w głąb lądu.

W skład pokarmu bielika białobrzuchego wchodzą ssaki, ptaki, gady, ryby, skorupiaki i padlina (obserwowano 45 ptaków na wysypiskach śmieci). Poluje na króliki, walabie, rudawki, ptactwo wodne i morskie do wielkości mewy, kormorana i głuptaka, trawi również kolczaste i trujące ryby oraz węże morskie. Pokarm ćwiartuje 10-20 m nad ziemią, na wysoko rosnących drzewach, które służą mu jako punkty obserwacyjne, czasami prowadząc obserwację w parach. Zdobycz atakuje lotem nurkowym porywając zdobycz z ziemi lub z powierzchni wody (czasami zanurzając się w całości). Nęka ptaki wodne aż do ich wyczerpania, porywa rudawki z ich miejsc odpoczynku na drzewach, okrada inne drapieżniki z ich łupu, w tym ptaki morskie i drapieżne, takie jak rybołów zwyczajny (Pandion haliaetus) i osobniki własnego gatunku, a także obserwowany wśród żerujących delfinów.

Lęgi

Okres rozrodczy w Australii przypada na okres od maja do września (od maja do sierpnia na północy, od czerwca do września na południu, gdzie wyjątkowo przeciągnąć się może do grudnia). W Azji i tropikach lęgi odbywają się podczas pory suchej (od października do marca w Indiach, od grudnia do maja w Azji Południowo-Wschodniej i na Filipinach, od maja do listopada w Nowej Gwinei). Pary gniazdują głównie samotnie, ale czasami na małych wyspach spotyka się od 2 do 4 par gniazdujących razem. Na wyspie Netrani w stanie Karnataka w południowych Indiach zarejestrowano 18 używanych i 7 nieużywanych gniazd skupionych na obszarze 4,2 km². Pary zostają ze sobą na całe życie. Gniazdo zbudowane z patyków i gałązek, szerokie na 120-170 cm (wyjątkowo do 300 cm) i głębokie na 50-180 cm, wypełnione jest liśćmi, trawami oraz wodorostami. Na przybrzeżnych wyspach gniazdo znajduje się na ziemi lub na klifie (do 70 m nad ziemią), w innych miejscach od 3 do 50 m nad ziemią na drzewach, w tym namorzynach. Samica składa zazwyczaj 2 jaja (1-3), okres inkubacji wynosi średnio 35-42 dni. Pisklęta po wykluciu pokryte są białym puchem, okres pierzenia wynosi 65-70 dni, ale młode pozostające z dorosłymi przez kolejnych od 3 do 6 miesięcy. W południowej Australii sukces lęgowy wynosi: 1,3 młodych na gniazdo, 1,1 młodych na używane gniazdo, 0,8 młodych na terenie zajmowanym przez rok; w 34% gniazd udało odchować się 2 pisklęta, w 66% tylko 1.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang.: Least Concern, najmniejszej troski). Wielkość populacji szacuje się na 1,000-10,000 ptaków, co stanowi równowartość 670-6,700 dorosłych ptaków. Ogólnie ptak występujący powszechnie, choć niektórych regionach południowej Australii notuje się spadki populacji wskutek niszczenia siedlisk lub zakłócenia ich miejsc gniazdowania; zanotowano również spadek w Tajlandii. Grubość skorupy jaj w Australii znacznie zredukowane przez zastosowanie DDT (choć środek ten nie jest już wykorzystywany).