Fakty o: Krzyż z Cong
Krzyż z Cong – średniowieczny krzyż procesyjny pełniący także funkcję relikwiarza na relikwie Świętego Krzyża. Wykonany został na zlecenie Tairdelbacha Ua Chonchobaira, władcy Connachtu i wielkiego króla Irlandii. Krzyż początkowo znajdował się w Tuam, a następnie trafił do opactwa w Cong, od którego wzięła się jego nazwa. Obecnie przechowywany jest w Muzeum Narodowym w Dublinie. Ze względu na kunsztowne wykonanie oraz bogate zdobienia uznawany jest za jeden z najpiękniejszych zabytków średniowiecznej sztuki sakralnej.
Charakterystyka
Krzyż mierzy ok. 76 cm wysokości, 48 cm szerokości i 35 mm grubości. Wykonany został z drewna dębowego, które pokryto miedzią oraz elementów dekoracyjnych ze złota, srebra, mosiądzu, kolorowego szkła oraz kamieni szlachetnych. Poza tradycyjnie irlandzkimi cechami nosi także znamiona wpływów romańskich i wikińskich. Przód i tył krzyża zdobi złoty przeplatany wzór, a u jego nasady znajdują się rzeźbione głowy zwierząt. W miejscu przecięcia ramion umieszczono duży, gładki kawałek kwarcu, pod którym znajduje się miejsce na relikwie Świętego Krzyża. Po obu stronach wyryte są również inskrypcje w języku irlandzki i łacinie.
Inskrypcja brzmi:
- HÁC CRUCE CRÚX TEGITUR QUÁ PÁSUS CONDITOR ORBIS
- OR DO MUREDUCH U DUBTHAIG DO SENÓIR ÉREND
- OR DO THERRDEL U CHONCHO DO RÍG EREND LASA NDERRNAD IN GRES SA
- OR DO DOMNULL MC FLANNACÁN U DUB DE IMLIB CONNACHT DO CHOMARBA CHOMMAN ACUS CHIARÁN ICA NERRNAD IN GRES SA
- OR DO MAÉL ÍSU MC BRATDAN U ECHAH DORIGNI IN GRES SA
- HÁC CRUCE CRÚX TEGITUR QUA PASUS CONDITOR ORBIS
co znaczy:
- Tym krzyżem osłonięty jest krzyż, na którym cierpiał Stwórca świata
- Modlitwa za Muiredacha Ua Dubthaiga, starszego duchownego Irlandii
- Modlitwa za Tairdelbacha Ua Conchobaira, króla Irlandii, dzięki któremu powstał ten ornament
- Modlitwa za Domnalla mac Flannacáin Uí Dubthaiga z pogranicza Connachtu, następcy Commána i Ciarána, dzięki któremu powstał ten ornament
- Modlitwa za Máela Ísu mac Bratáin Uí Echacha, który wykonał ten ornament
- Tym krzyżem osłonięty jest krzyż, na którym cierpiał Stwórca świata
Historia
Według irlandzkich roczników oraz inskrypcji znajdującej się na krzyżu, powstał on w hrabstwie Roscommon na zlecenie króla Tairdelbacha Ua Chonchobaira, między 1123 a 1127 rokiem. Możliwe jednak, że była to wspólna inicjatywa władcy oraz kościelnych hierarchów, których nazwiska również widnieją w inskrypcji. W rocznikach nazywany jest „an Bacall Buidhe”, co stanowi odniesienie do jego złotego koloru. Twórcą krzyża był rzemieślnik Máel Ísu, który wykonał też prawdopodobnie relikwiarz św. Manchana i pastorał z katedry w Aghadoe.
W 1123 roku sprowadzono z Rzymu mały fragment Świętego Krzyża i umieszczono w relikwiarzu, który następnie przekazano diecezji w Tuam. Prawdopodobnie w połowie XII wieku krzyż przeniesiono do opactwa Cong, gdzie znajdował się przez kilka następnych stuleci. Z uwagi na szczególne znaczenie był wystawiany na ołtarzu tylko podczas wyjątkowych okazji. Od XVI wieku, kiedy doszło do niepokojów religijnych, miejsce jego przechowywania jest niepewne, ale podejrzewa się, że w czasie prześladowań katolików w Irlandii mógł być ukrywany również w domach miejscowej ludności.
W 1680 roku historyk z hrabstwa Galway, Ruaidhrí Ó Flaithbheartaigh podczas wizyty w opactwie widział krzyż, który nazwał „Krzyżem opata z Cong” i skopiował jego inskrypcję. Fakt ten odnotował jego przyjaciel Edward Lhuyd w Archaeologia Britannica z 1707 roku.
Na początku XIX wieku irlandzki antykwariusz George Petrie natrafił w książce Lhuyda na wzmiankę o krzyżu. W 1822 roku udał się do opactwa, by zobaczyć go osobiście. Później poinformował o nim swojego przyjaciela profesora Jamesa MacCullagha z Trinity College w Dublinie. MacCullagh zainteresowany historyczną wartością zabytku przyjechał do Cong i odkupił go od ojca Michaela Waldrona, który był następcą zmarłego w 1829 roku ojca Patricka Prendergasta. Był on ostatnim augustyńskim opatem w Cong. Po jego śmierci ksiądz Waldron odziedziczył dom i wszystkie rzeczy, wśród których znalazł krzyż. Wcześniej ojciec Prendergast odnalazł go w starej dębowej skrzyni w jednym z miejscowych domów. Możliwe, że krzyż znajdował się tam od połowy XVII wieku, czyli od czasu podboju Irlandii przez Cromwella. Po odkryciu zabytku ojciec Prendergast przechowywał go w swoim domu w okolicach Ballymagibbon, niedaleko Cong.
W 1839 roku MacCullagh przekazał krzyż do Royal Irish Academy, gdzie znajdował się przez kolejnych kilka dekad. Około 1890 roku został przeniesiony do Narodowego Muzeum Nauki i Sztuki w Dublinie, które obecnie jest Muzeum Narodowym Irlandii.
Zdjęcie: Margaret Stokes / Public domain / pl.wikipedia.org