Surtshellir

Surtshellir to jaskinia lawowa położona w zachodniej Islandii, około 60 km od osady Borgarnes. Ma około mili długości i jest jedną z najdłuższych jaskiń tego typu w kraju. Była pierwszą znaną na świecie lawową rurą, przynajmniej według współczesnych speleologów, i do końca XIX wieku pozostawała najdłuższą znaną lawową rurą. Jaskinia została wspomniana w średniowiecznym dziele historyczno-geograficznym Landnámabók, ale Eggert Ólafsson jako pierwszy dokładnie ją opisał w swojej podróży po regionie w 1750 roku. Nazwa jaskini pochodzi od imienia ognistego olbrzyma Surtra, ważnej postaci w mitologii nordyckiej, który według proroctw miał pewnego dnia pochłonąć świat w ogniu swojego płonącego miecza.

Surtshellir powstał jako rura lawowa w masywnej, wylewnej erupcji wulkanu tarczowego na północnym krańcu systemu wulkanicznego Prestahnúkur. Podczas tej długotrwałej erupcji, która jest datowana na pierwsze dziesięciolecia zasiedlania Islandii, na krawędzi lodowca Langjökull otworzyły się co najmniej trzy, a być może cztery otwory wentylacyjne. Ostatecznie erupcja pokryła 240 km2 niegdyś żyznych pastwisk i terenów zamieszkałych płatami lawy o grubości 20 metrów lub więcej. Surtshellir jest jedną z 20 znanych jaskiń w polu lawowym Hallmundarhraun, które niegdyś przenosiły magmę z otworów wiertniczych na najdalsze krańce pola lawowego, ponad 50 km na zachód. Wiadomo, że osiem z nich zawiera pozostałości archeologiczne w różnym wieku, z których Surtshellir jest najbardziej rozległa.

Ze względu na pochodzenie wulkaniczne, ściany wnętrza składają się ze zeszklonych warstw magmy i bazaltu. Strop jaskini ma wysokość około 10 metrów w najwyższym punkcie, a tunele mają około 15 metrów szerokości w największym punkcie. Dno najniższej i najbardziej wysuniętej na zachód części jaskini, zwanej Íshellir, jest pokryte wieczną warstwą lodu, a w jaskini często występują duże lodowe speleotemy. Wysokość stropu jest bardzo zróżnicowana w całej jaskini, a na jej krańcach wynosi tylko 2-4 m. Cztery masywne otwory w stropie powstały co najmniej w XVII wieku, a bloki lawy spadające ze stropu jaskini pokrywają większą część podłogi w pozostałej części jaskini, dokumentując jej powolne zapadanie się.

Długo uważano, że jaskinia i korytarze przecinające główny tunel jaskini służyły jako kryjówki dla wyrzutków i bandytów, którzy kradli żywy inwentarz rolnikom i pasterzom mieszkającym w okolicy. Jednak najwcześniejsza wzmianka o jaskini pochodzi z XII-XIII-wiecznej islandzkiej "Księgi osad" i opisuje 150-kilometrową podróż syna wodza, Þorvaldura holbarki Þorðarsona, przez wnętrze Islandii w celu odśpiewania wiersza pochwalnego - czynności rytualnej - olbrzymowi, który mieszkał w "hellisins Surts", czyli jaskini Surt. Badania archeologiczne przeprowadzone w jaskini w latach 2001, 2012 i 2013 wykazały, że dowody, które niegdyś uważano za dowód działalności banitów w jaskini - kości owiec i wołów - są dowodem na rytualne działania w epoce Wikingów podejmowane w jaskini przez 65-100 lat przed przejściem Islandii na chrześcijaństwo około roku 1000.

Sama jaskinia od dawna była źródłem przesądów dla Islandczyków zamieszkujących pobliskie farmy. Eggert Ólafsson wspominał, że został ostrzeżony przez miejscowych przed duchami, które podobno tam mieszkają, i zapewniono go, że jego grupa zostanie przez nie zabita, jeśli tam wejdzie. Mówi się, że w jaskini mieszkał kiedyś sam Surtr, który będąc ognistym olbrzymem, przyczynił się do jej powstania.

Surtshellir znajduje się w bliskim sąsiedztwie innej jaskini lawowej, Stefánshellir, z którą tworzy kompleks określany jako system Surtshellir-Stefánshellir.

Obie jaskinie były w przeszłości bogato zdobione lawami i stalagmitami lawowymi, co wynika z badań połamanych konarów i odłamków tych formacji. Jest to wynikiem zarówno celowego wandalizmu ze strony łowców pamiątek, jak i dużego ruchu w jaskiniach, gdzie zwiedzający wpadają na kruche formacje i łamią je. Jest to niefortunne zjawisko występujące w wielu islandzkich jaskiniach.