Szympans

Występowanie

Terenem naturalnego występowania obydwu gatunków jest zachodnia i środkowa Afryka równikowa – od Sierra Leone i Gwinei przez dorzecze Kongo do Jeziora Tanganika i Jeziora Wiktorii. Żyją w dżunglach, na sawannie oraz w górskich lasach.

Morfologia

Wzrost – samiec do 170 cm, samica do 130 cm, średnio 90 cm. Waga – w stanie dzikim: samiec do 40 kg, samica ok. 30 kg, w niewoli: samiec do 90 kg, samica do 80 kg.

Futro zwykle czarne, z wiekiem siwieje, a u starych osobników włosy wypadają (łysieją). Twarz nieowłosiona.

Przeciętny bonobo jest nieco mniejszy, ma bardziej smukłe ciało, dłuższe kończyny i ciemniejszą sierść.

Ewolucja

Oba te gatunki, według datowania genetycznego, rozdzieliły się około 0,86–2 mln lat temu. Badania genomu opublikowane w roku 2006 wykazały, że DNA szympansów różni się od ludzkiego o ok. 6% (wcześniejsze badania szacowały tę różnicę na 1,5%). Szympansy oddzieliły się od ewolucyjnej linii Homo ok. 6,2–4,6 mln lat temu (Groves, 2001).

Zachowanie

Typową cechą zachowania szympansów jest budowa gniazd, umieszczonych na drzewie od 5 do 40 m nad ziemią. Zbudowane są z powyginanych i połamanych gałęzi splecionych tak, że tworzą one platformę, pokrywaną następnie drobnymi gałązkami. W porze deszczowej wędrujące zazwyczaj szympansy budują dzienne gniazda, w których spędzają większość czasu. Resztę poświęcają na poszukiwanie rozmaitego pożywienia w pobliżu dolnego piętra lasu. Gromady szympansów mają skomplikowaną organizację społeczną. Rozpraszają się w poszukiwaniu pokarmu lub „zaopatrują się” na określonym, stałym obszarze. Potrafią zapamiętać dokładną lokalizację produkujących najwięcej owoców drzew, spośród ponad 12 000 innych. Mogą decydować się na dłuższe podróże, by dotrzeć do miejsc, w których znajdują się ich ulubione drzewa. Szympans, uważany za najbardziej ekspresyjne ze zwierząt, okazuje uczucia wieloma gestami i minami. Wydęcie warg w odruchu zaciekawienia lub niesmaku można porównać do wyrażanych w podobny sposób przez człowieka sceptycyzmu lub wątpliwości. Uśmiech oznacza zadowolenie. Kiedy jest zamyślony lub zaniepokojony przybiera najmniej dramatyczną ze wszystkich min. Szympansowi, jakby uśmiechniętemu od ucha do ucha, wcale nie jest do śmiechu; przeciwnie, jest wtedy najprawdopodobniej strapiony lub nieszczęśliwy. Małe szympansy znajdują się w centrum uwagi stada. Często inne młode opiekują się nimi równie troskliwie jak matki. Szympansy zaczynają się wzajemnie pielęgnować w wieku około 10 miesięcy. Żyją do 40 lat.

Gatunki

• † Pan sp. – obejmuje okazy KNM-TH 45519, KNM-TH 45520, KNM-TH 45521
• szympans zwyczajny (Pan troglodytes) – żyjące w lasach Afryki Równikowej
• szympans karłowaty, bonobo (Pan paniscus) – niekiedy traktowany jedynie jako podgatunek. Występuje w dorzeczu Konga. Jest mniejszy i ciemniejszy od poprzedniego.

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 21 sierpnia 1972 r. znaczek pocztowy przedstawiający głowę szympansa, o nominale 1,35 zł, w serii Zwierzęta ZOO. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Janusz Grabiański. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r..