Bielik olbrzymi

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Peter Simon Pallas; opis ukazał się w 1831 w 1. tomie Zoographia Rosso-Asiatica. Autor nadał mu nazwę Aquila pelagica; obecnie (2016) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza bielika olbrzymiego w rodzaju Haliaeetus. Holotyp pochodził z wysp Morza Ochockiego. Opisany został podgatunek H. p. niger; w rzeczywistości był to przedstawiciel rzadkiej, ciemnej formy (patrz: polimorfizm). Samica tej odmiany przebywała w ogrodzie zoologicznym w Berlinie, miała całkowicie ciemnobrązowe upierzenie, wyróżniał się jedynie biały ogon; rodzice tej samicy byli zwyczajnie ubarwieni. Przez około 50 lat nie widziano w naturze ani w niewoli osobnika tej odmiany. Nie są znane dokładne pokrewieństwa bielika olbrzymiego z innymi gatunkami. Gatunek monotypowy.

Etymologia

Nazwa rodzajowa: łac. haliaetus lub haliaetos – bielik (morski orzeł), rybołów, od gr. ἁλιαιετος haliaietos – bielik (morski orzeł), rybołów, od ἁλι- hali- – morski, od ἁλς hals, ἁλος halos – morze; αετος aetos – orzeł. Epitet gatunkowy: łac. pelagicus – morski, pelagiczny, od gr. πελαγικος pelagikos – z morza, od πελαγος pelagos – morze.

Morfologia

Długość ciała wynosi 85–105 cm. Skrzydła mierzą 560–590 mm długości u samców, 600–650 mm u samic; dziób – 62–75 mm, skok – 96–115 mm, zaś ogon 330–400 mm. Masa ciała samca: 4900–6000 g, samicy: 6800–9000 g; rozpiętość skrzydeł 195–245 cm. Przedstawiciele gatunku są niemożliwi do pomylenia z innym ptakami; wyróżniają je, prócz ogromnych rozmiarów, głównie ciemnobrązowe upierzenie z rozległymi białymi polami na zgięciach skrzydeł i ogon o kształcie klina. Można dostrzec białą plamę na czole. Dziób żółty, mocno wygięty. Samica ubarwiona jest podobnie do samca, ale może być do 19% większa od niego i o 79% cięższa. Tęczówka żółta. Obrączka oczna, woskówka i nogi pomarańczowożółte (u młodocianych jasnożółte). Osobniki w szacie młodocianej mają czarniawe upierzenie z szarymi paskami na głowie i piersi, białe plamki na części skrzydeł i brudnobiały ogon z ciemniejszym zakończeniem sterówek. Szatę dorosłą bieliki te uzyskują po 6 latach życia.

Zasięg występowania

Zasięg występowania bielika olbrzymiego rozciąga się na wybrzeżu wzdłuż Morza Beringa oraz wokół Morza Ochockiego. Osobniki zimujące przenoszą się na południe do Kraju Nadmorskiego, Korei i Japonii. Osobnikom dorosłym powrót na miejsce rozrodu zajmuje 21–25 dni, młodym – 31–61 dni. Swoje lęgowiska bieliki olbrzymie opuszczają w październiku, a wracają w marcu lub kwietniu. Niektóre populacje, głównie z północnej Japonii, południowej Kamczatki i Kurylach, pozostają na zimę na terenach lęgowych.

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia bielików olbrzymich są wybrzeża oraz zadrzewione doliny w niższych biegach rzek. Gniazdują zawsze w pobliżu wód obfitujących w ryby, stąd przedstawiciele tego gatunku są skoncentrowani na wybrzeżach lub przy ujściach rzek. Bywają również spotykane przy rzekach, w których żyją łososie lub przy jeziorach. W jednym badaniu, w którym użyto nadajników (śledzono poruszanie się 32 osobników), okazało się, że doliny rzeczne to preferowane środowisko na jesieni; przypuszczalnie dzieje się tak z powodu obfitości martwych łososi po tarle. Pożywieniem bielików olbrzymich są ryby, głównie łososiowate (Salmonidae) i mintaje (Theragra chalcogramma; głównie podczas zimowania w Japonii); pozostała część diety zróżnicowana, lecz mało znacząca; poza rybami przedstawiciele H. pelagica zjadają również małe ptaki oraz ssaki, w tym ich padlinę. Z ptaków odnotowano alki, mewy i kormorany; ze ssaków zjada lisy, piżmaki, zające i nerpy obrączkowane; raz obserwowano bielika olbrzymiego żywiącego się padliną albatrosa. W zimie ptaki tego gatunku konsumują przeciętnie 840 g/dzień, zimą nawet do 3150 g/dzień, z czego do 820 g może otrzymać pisklę, a 1550 g – dwa pisklęta. Reprezentanci H. pelagicus odzywają się podobnym do mewiego głosem (podczas lotów tokowych), oprócz tego głębokimi szczeknięciami.

Lęgi

Bieliki olbrzymie są monogamiczne. Niosą się głównie pod koniec kwietnia i wczesnym majem, sezon lęgowy trwa przeważnie do września. Loty tokowe obejmują kołowanie do 2 km nad ziemią, pościgi i akrobacje w powietrzu, jak nagłe nurkowanie lub lot po torze stromej spirali. Gniazdo ma formę platformy z patyków o średnicy do 2,5 m i wysokości do 4 m, przeważnie umieszczone jest do 30 m nad ziemią, na drzewie lub klifie. W zniesieniu od 1 do 3 jaj, zwykle jednak dwa. Skorupka ma barwę białą. Inkubacja trwa 38–45 dni, do opierzenia się piskląt mija około 70 dni; przez kolejne 2–3 miesiące młode są jeszcze zależne od rodziców.

Status i zagrożenia

IUCN uznaje bielika olbrzymiego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2016). W Rosji ptakom tym zagraża rozwój hydroelektrowni i wycinka drzew, do tego proponowany rozwój przemysłu petrochemicznego na wybrzeżu. Inne zagrożenia to zanieczyszczenie rzek DDT (azotoxem), DDE, PCB i metalami ciężkimi. Ponadto w Rosji i Japonii zwiększony połów ryb wymusza na ptakach poszukiwanie pokarmu w głębi kontynentu, gdzie zjadają truchła jeleniowatych pozostawione przez myśliwych, co potencjalnie naraża ptaki na połknięcie resztek ołowiu z amunicji.