Zwierzęta w Rosji

Wilk szary

kachnch / CC BY-SA 3.0 / Wikipedia

PolskiAngielski

Fakty o: Wilk szary

Wilk szary, wilk – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych, zamieszkującego lasy, równiny, tereny bagienne oraz góry Eurazji i Ameryki Północnej. Gatunek o skłonnościach terytorialnych. Zwykle terytorium zajmowane przez watahę to 100–300 km², ale wielkość ta zależy od dostępności pokarmu i terenu. Może występować współużytkowanie części terenu przez dwie konkurujące watahy. Wilk jest w stanie w dobę pokonać dystans kilkudziesięciu kilometrów. W poszukiwaniu partnerki samiec potrafi w ciągu 2 tygodni przebyć ponad 600 km.

Stada wilków liczą do 20 osobników, zwykle jednak są znacznie mniej liczne, będąc grupą rodzinną składającą się z pary rodzicielskiej, młodych i ewentualnie części wilków z poprzedniego miotu. Watahy mają ściśle określoną hierarchię wewnętrzną. Wilki mają rozwinięty system komunikowania się przy pomocy mowy ciała, odgłosów oraz przy użyciu substancji chemicznych – feromonów i własnych odchodów (znakowanie).

Żywią się głównie średniej i dużej wielkości ssakami kopytnymi (jelenie, dziki, sarny), nie gardząc mniejszymi zwierzętami czy padliną, a jeśli stado jest duże, wspólnie polują także na większe ssaki lub ich stada. W sprzyjających warunkach chętnie zjadają ryby. Przy braku pożywienia, lub w okresie wychowywania młodych, zdarza im się atakować zwierzęta hodowlane.

Dawniej wilki były szeroko rozprzestrzenione, lecz ekspansja człowieka wpłynęła na znaczne ograniczenie ich populacji. Obecnie w większości państw objęto je ochroną gatunkową. Podejmuje się próby reintrodukcji tego gatunku, na najszerszą skalę w USA, ale także w Europie.

Wilk od początku był i jest nadal obecny w ludzkiej kulturze. Na ogół w kontekście negatywnym, jako drapieżca, zabójca lub wcielone zło, wzbudzające powszechny lęk. W średniowieczu doprowadzono do wytępienia wilka w: Danii, Wielkiej Brytanii, Holandii oraz w Skandynawii. Z drugiej strony, podziwiana jest wilcza niezależność, siła i wytrwałość. Ostatnio, na skutek wzrostu świadomości ekologicznej, postrzeganie wilka ulega stopniowej poprawie. Miejsce strachu zaczyna zajmować zrozumienie jego roli w ekosystemie.

Występowanie i środowisko

Wilk szary zamieszkuje Azję oraz północne tereny Europy i Ameryki Północnej.

Najwięcej wilków żyje w Kanadzie (50 tys.), w Rosji (30 tys.) i na terenie Alaski (5–7 tys.). W Europie najwięcej wilków występuje w Rumunii (ok. 2,3–2,7 tys.) i Hiszpanii (ok. 2 tys.). Spotykane są też one m.in. na Półwyspie Skandynawskim, Ukrainie, Słowacji i we Włoszech.

W Europie kontynentalnej według danych z lat 2010–2012 (z wyłączeniem Rosji, Białorusi i Ukrainy) żyło 12 tys. osobników. Stałą obecność stwierdzono w 28 krajach, areał stałego zasięgu wynosił 798 300 km². Dla okresu 1950–1970 szacuje się areał zasięgu na 375 100 km².

W Polsce najwięcej wilków żyje w województwach: podkarpackim, małopolskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim; w niewielkiej, acz rosnącej liczbie występują też na terenie województw: pomorskiego, kujawsko-pomorskiego, zachodniopomorskiego, lubuskiego, dolnośląskiego, świętokrzyskiego, lubelskiego, mazowieckiego. Praktycznie nie spotyka się ich w województwach: łódzkim, opolskim, śląskim oraz na przeważającej części wielkopolskiego. Największą ostoją wilków są Karpaty i Pogórze Karpackie (194–214 osobników), następnie puszcze północno-wschodniej Polski (172–211 wilków) oraz Roztocze (72–93 osobniki). Tereny na zachód od Wisły są zasiedlane przez wilki w dużym rozproszeniu, i poza wilkami z Puszczy Noteckiej, gdzie bytuje ich kilka, nie ma tam stałej populacji tych zwierząt. Ciągle występuje też proces migracji, który powoduje, że wilki pojawiają się na terenie Polski zachodniej, jak i przechodzą z Polski na teren Niemiec. Dawniej do Polski swobodnie przechodziły wilki z obszaru Słowacji, Ukrainy czy Białorusi. Obecnie ich wędrówki są znacznie ograniczone dużymi obszarami, na których wilki wytępiono. W niewielkim stopniu migracje takie prawdopodobnie nadal zachodzą.

W okresie 1950–1970 roczną populację szacowano na 56 osobników. W latach 1998-1999 liczbę polskich wilków szacowano na 1070 osobników wilka europejskiego (Canis lupus lupus), jednak rozpoczęta w 2000 na terenie północno-wschodniej Polski, a od 2001 ogólnopolska inwentaryzacja zwierząt wykazała, iż liczba ta jest zawyżona. Z przeprowadzonych przez naukowców i leśników badań wynika, że w 2001 roku w Polsce było 463–564 wilków. Różnice szacunków wynikły z metodyki i skali badań. Wcześniej analizowano znacznie mniejsze jednostki przestrzenne, co w połączeniu z faktem, iż wilki zajmują dość znaczne terytoria, owocowało kilkakrotnym liczeniem tych samych osobników. W tych samych badaniach stwierdzono, że na zachodzie Polski populacja wilków wyraźnie maleje, co przypisuje się kłusownictwu oraz ograniczeniom w swobodnym przebywaniu większych przestrzeni spowodowanym m.in. przez drogi szybkiego ruchu czy obszary zabudowane.

Według danych Zakładu Badania Ssaków PAN, liczebność wilków w Polsce w sezonie 2006/2007 oszacowano na 384–598 osobników, a w sezonie 2008/2009 na 543–687. W 2011 populacja wynosiła 576–723 osobników. Według danych Ministerstwa Środowiska w 2013 obszar Polski zasiedlały 1122 wilki.

W 2018 oficjalne dane statystyczne podawały, że populacja wilka w Polsce liczyła około 1500 osobników, natomiast z szacunków leśników wynikało, że może być ich nawet 2500.

Ewolucja i systematyka

Ewolucja wilka jest długa i skomplikowana. Pierwotnie przyjmowano, że psy (Caninae) wywodzą się z rodzaju Tomarctus (ok. 15 mln lat temu), czyli z bocznej gałęzi podrodziny Borophaginae, której wygląd przypominał nieco nowoczesne psy właściwe. Obecnie uważa się, że był to jedynie przykład wczesnej konwergencji oddzielnych linii filogenetycznych. Nie poznano jak na razie pierwszego prawdziwego taksonu, który dał początek nowoczesnym gatunkom z podrodziny psów właściwych. Pierwszym opisanym taksonem prawdziwych psów był rodzaj Leptocyon żyjący od 34 mln do 10 mln lat temu, który dał początek rodzajowi Eucyon, a co za tym idzie, wszystkim współczesnym psowatym. Rodzaj Canis pojawił się prawdopodobnie ok. 8 mln lat temu w Ameryce Północnej.

Pierwszym prawdziwym przodkiem rodzaju Canis był jeden z gatunków rodzaju Eucyon żyjący w późnym miocenie (torton) ok. 8–9 mln lat temu. Gatunkiem tym był prawdopodobnie Eucyon davisi (8,4 mln lat temu), zaś pierwszym prawdziwym gatunkiem rodzaju Canis był Canis cipio żyjący ok. 8,2 mln lat temu. Około 3–4 mln lat temu pojawił się pierwszy prawdziwy przodek wilków (podrodzaj lupus) – Canis donnezani. Dał on początek nowej linii psowatych do której należą: wilki szare (wilki naturalne, psy domowe i dingo), kojoty, wilki czerwone i etiopskie (kaberu).

Prawdopodobnie pierwszym prawdziwym wilkiem był Canis edwardii żyjący ok. 2 mln lat temu, ten gatunek przyczynił się do powstania wszystkich obecnie żyjących gatunków wilków. W Eurazji dał początek wilkowi szaremu, a w Ameryce Północnej wilkowi czerwonemu i kojotowi. W Ameryce Południowej potomek Canis edwardii – wilk Canis ambrusteri wyewoluował do wilka strasznego. Z Eurazji wilk szary migrował podczas jednego ze zlodowaceń ok. 750 tys. lat temu do Ameryki Północnej, a ok. 100 tys. lat temu Canis dirus (nazywany wilkiem strasznym) z Ameryki Południowej powiększając faunę psowatych na kontynencie północnoamerykańskim. Około 100 tys. lat temu jeden z nieznanych krewnych wilka szarego w Afryce (Etiopia) dał początek najmłodszemu gatunkowi wilka, czyli kaberu.

Wiele wilków nie przetrwało epoki lodowcowej, były wśród nich także Canis dirus, Canis neghringi, Canis arnensis (jego potomkiem jest współcześnie wymarły pies z Sardynii), Canis gezi czy Canis ameghinoi. Ostatnio znaleziono miejsce (wyżyna Ozark), gdzie wilk straszny, jako relikt epoki lodowcowej, przetrwał jeszcze 8 tys. lat.

Wilk szary jest przedstawicielem podrodziny psów właściwych (Caninae), plemienia Canini, rodzaju Canis. Jego najbliższymi współczesnymi krewnymi jest kaberu, wilk czerwony oraz kojot i szakal złocisty. Osobną linię rodzaju Canis stanowią inne szakale.

Wilk tasmański (workowaty) mimo wielu podobieństw nie jest spokrewniony z rodziną psowatych.

Etymologia

Canis: łac. canis „pies”.
lupus: łac. lupus „wilk”.
albus: łac. albus „biały”.

Skamieniałości wilka na terenie Polski

Na terenie Polski kopalne szczątki przodków współcześnie występującego wilka znaleziono w okolicach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Sudetów, Tatr i na Rzeszowszczyźnie, gdzie znajdowano je w osadach plejstoceńskich wraz z różnymi śladami życia i bytności tam człowieka. Podobnym znaleziskiem mogą pochwalić się wczesnośredniowieczne stanowiska archeologiczne Gniezna, Gdańska i Opola.

Zdjęcie: Chris Muiden z niderlandzkiej Wikipedii / CC-BY-SA-3.0 / pl.wikipedia.org

Charakterystyka

Samce wilków (basiory) są większe od samic (wadery) o ok. 20–25%. Długość ciała dorosłego wilka wynosi przeciętnie 100–130 cm, nie licząc ogona.

Średnia długość ogona (30–50 cm) to ok. 1/3 długości ciała zwierzęcia. Na grzbietowej części ogona (8–10 cm od jego nasady) znajduje się niebieskoczarny gruczoł nadogonowy, tak zwany fiołkowy, którego znaczenie nie jest jeszcze do końca wyjaśnione.

Wielkość

Wysokość w kłębie: samiec 70–85 cm (niekiedy do 90 cm), samica 60–75 cm,
Długość ciała: przeciętnie 100–130 cm; niekiedy do 160 cm,
Długość ogona: 30–50 cm,
Masa ciała: samiec 45–60 kg (wyjątkowo do 75 kg), samica 30–50 kg.

Długość wilczego tropu wynosi 10–13,7 cm, przy szerokości 8–9 cm. Przednie nogi są wbite w stosunkowo wysoką i wąską klatkę piersiową. Łokcie skierowane są do wewnątrz, a stopy na zewnątrz, co daje możliwość stawiania nóg leżących po tej samej stronie ciała w jednej linii. Wymiary tylnej łapy są o 1–2 cm mniejsze.

(...)

Pokrywa włosowa składa się z dwóch rodzajów włosów: długich i sztywnych włosów prowadzących, zapewniających odprowadzenie wody oraz podszerstka zapewniającego izolację termiczną. Pasmo długich włosów, osiągające nawet 17 cm, przebiegające od karku po barki, tworzy tzw. „grzywę”, którą wilk stroszy, chcąc okazać swą złość lub w momencie pobudzenia. Wilki posiadają włosy o różnej barwie – od prawie czarnych poprzez szare, brązowe aż do białych.

Dorosły wilk ma 42 zęby, których długość dochodzi do 27 mm (całkowita długość kłów dochodzi nawet do 57 mm). Wzór zębowy dorosłego osobnika to 3I+1C+4P+2M w każdej połówce szczęki i 3I+1C+4P+3M w każdej połówce żuchwy. Młody wilk ma 28 zębów mlecznych w układzie 3-1-3. Nacisk szczęki dorosłego wilka może wynosić do 15 kg/cm². Po ukończeniu 10 roku życia następuje powolne ścieranie się kłów i pojawiają się trudności w pobieraniu pokarmu, co w połączeniu z uszkodzeniami nabytymi w walkach może po pewnym czasie prowadzić do śmierci głodowej zwierzęcia.

Przełyk ma bardzo rozciągliwe ściany, co pozwala na połykanie nawet dużych kawałków mięsa. Żołądek o pojemności około 9 litrów jest bardzo duży w stosunku do rozmiarów ciała zwierzęcia.

Długość życia to w warunkach naturalnych od 12 do 16 lat, w niewoli do 20 lat. Wilki uzyskują płodność zwykle w 2–3 roku życia (chociaż znane są wypadki wcześniejszego pojawienia się cieczki – nawet w 1 roku życia) i długo mogą pozostawać płodne (do 10 roku życia, a nawet później w przypadku samców). Ruja występuje raz do roku, zwykle pod koniec zimy (luty, marzec). Rozmnaża się zwykle tylko para alfa. Ciąża trwa 60–65 dni. Wadery rodzą (szczenią się) w norach, wykrotach lub na ziemi, w dobrze osłoniętych legowiskach. W jednym miocie zwykle rodzi się od 4 do 7 wilcząt, ale zdarzają się mioty liczące do 12 szczeniąt. Młode rodzą się ślepe i wymagają utrzymywania stałej temperatury otoczenia. Wilki otwierają oczy po 12–15 dniach. W pierwszym okresie życia matka karmi je własnym mlekiem, nie opuszczając w tym czasie legowiska. Zaopatrzeniem rodziny w pokarm zajmuje się samiec. Później młode karmione są przez całe stado wstępnie przeżutym i nadtrawionym pokarmem. W ciągu kilku pierwszych miesięcy następuje najszybszy rozwój masy ciała. Młode zaczynają polować z rodzicami po zmianie uzębienia. Śmiertelność podczas pierwszego roku życia wynosi od 50 do 85%.

Wilk jest wytrawnym wędrowcem. Może przebyć 40–70 km (średnio 20 km) dziennie, ale znane są wypadki, gdy zwierzę w ciągu doby przebyło 160 km. Przez krótki czas (do 5 minut) może utrzymać prędkość do 60 km/h, choć zwykle porusza się z prędkością ok. 8 km/h.

Poruszają się stępem, kłusem i galopem. Wataha idąca truchtem (chód pośredni między stępem a kłusem) pozostawia z reguły jeden ślad, gdyż poszczególne osobniki stąpają trop w trop (tzw. sznurowanie).

Aktywność wilków zależy od wielu czynników (baza pokarmowa, antropopresja, cykl świetlny, pora roku, temperatura), lecz zwykle wzmaga się w okresie porannym i wieczornym.

Zdjęcie: Unknown (Fish & Wildlife Service employee) / Public domain / pl.wikipedia.org

Wilcze odgłosy

Wilki używają do porozumiewania się między sobą różnych sygnałów dźwiękowych: wycia, szczekania, warczenia, skomlenia i pisków.

Szczekanie używane jest do ostrzeżenia obcych osobników, że zbliżyły się za bardzo do nory lub zdobyczy. Warczenie, tak jak u psów, jest oznaką agresji. Wilki skomlą, okazując uległość lub prosząc o coś (np. o dostęp do jedzenia). Piski towarzyszą wilczej zabawie.

Wycie służy do komunikacji między osobnikami i zacieśnianiu więzów grupy. Wilki wyją, by oznajmić innym swoje położenie, kończą w ten sposób udane polowanie lub odstraszają intruza. W czasie wycia panuje przyjazne nastawienie, także wobec przedstawicieli innych gatunków. Wilki wyją zazwyczaj wieczorem i wcześnie rano. Dźwięk jest jednostajny, trwający od kilku do kilkunastu sekund, często powtarzany (sesja może trwać do 2 minut).

Wycie stada zaczyna się od pojedynczego głosu samca, po czym dołączają do niego kolejne osobniki. Wycie szczeniąt przypomina raczej skomlenie i skowyt. Wycie słychać zazwyczaj z odległości 2–3 km.

Wilcze szczekanie różni się znacznie od dźwięku wydawanego przez psy. Jest cichsze, monosylabowe, przypominające nieco dźwięk „wuff”. Wilki chowane wśród psów z czasem zaczynają szczekać w taki sam sposób, jak ich udomowieni krewniacy.

Wycie wilka

Język ciała

Wilki do komunikowania się używają także języka ciała opartego na subtelnych znakach i sygnałach.

Dominacja – dominujący wilk stoi na sztywnych nogach. Ogon jest wyprostowany i uniesiony. Uszy postawione, sierść nieco nastroszona. Często patrzy prosto w oczy innym wilkom lub wspina się na nie.
Poddaństwo (aktywne) – całe ciało „obniżone”, wygięte w łuk, wargi i uszy opuszczone, poddany wilk liże pysk dominanta szybkimi ruchami języka z opuszczonym zadem. Ogon położony nisko, często podwinięty między tylne łapy.
Poddaństwo (pasywne) – wilk kładzie się na grzbiecie odsłaniając delikatny brzuch i gardło. Łapy skierowane do ciała. Zwierzę często skomle.
Złość – uszy postawione, futro zjeżone. Uniesione wargi ukazują zęby. Grzbiet może być wygięty, zwierzę warczy.
Strach – uszy przylegają do głowy, ogon między nogami. Wilk kuli się. Może skomleć lub szczekać.
Obrona – ciało przy ziemi, uszy położone.
Atak – futro zjeżone. Wilk warczy i przykuca.
Zrelaksowanie – uszy położone, wilk wypoczywa leżąc na brzuchu lub boku. Może machać ogonem.
Napięcie – ogon nieruchomy, położony, wilk może przykucnąć.
Zadowolenie – energiczne machanie ogonem, język może zwisać z pyska.
Polowanie – wilk jest spięty, ale jego ogon prosty, w jednej linii z ciałem.
Zabawa – machanie ogonem, wilk jest ruchliwy, skacze, biega. Często opuszcza przednią część ciała na sztywnych łapach.

Zdjęcie: Retron / Public domain / pl.wikipedia.org

Ataki na ludzi i powody zbliżania się do człowieka

Ogółem od 2000 roku na świecie odnotowano 20 przypadków zgonów spowodowanych przez wilki. Przez 100 lat na kontynencie Ameryki Północnej potwierdzono 2 przypadki śmierci od wilka. Od II Wojny Światowej w Polsce nie odnotowano żadnego przypadku śmierci człowieka. Im dalej wstecz, tym historie o rzekomych atakach są coraz bardziej niewiarygodne i trudniejsze do zweryfikowania.

W szczególnych przypadkach, gdy wilki są do tego zmuszone z powodu braku naturalnej bazy pokarmowej, mogą atakować zwierzęta hodowlane nawet w obrębie gospodarstw. Istnieje także potencjalna możliwość zaatakowania ludzi, choć w naszych (europejskich) warunkach jest ona zdecydowanie mniej prawdopodobna, niż to, że wilk ucieknie na widok człowieka. Praktycznie jedyną sprzyjającą takiemu atakowi okolicznością jest poczucie zagrożenia i osaczenia, gdy wilk jest pozbawiony drogi ucieczki. Skrajnym przykładem są ataki na ludzi w indyjskiej prowincji Uttar Pradesh, gdzie w latach 1996–1997 wilki zabiły 74 osoby, a także w stanie Bihar, gdzie w latach 1993–1995 wilki zabiły 60 osób (głównie dzieci). Główną przyczyną w tym wypadku było całkowite zniszczenie naturalnej bazy pokarmowej wilków i całkowity brak możliwości obrony miejscowej ludności (powszechny brak broni palnej). W tych skrajnych przypadkach wilki traktowały ludzi jak naturalne ofiary i atakowały ich także w terenie zabudowanym.

Poza wymienionymi szczególnymi okolicznościami, należy stanowczo podkreślić, że wilki unikają kontaktu z człowiekiem, gdyż się go boją. Sporadycznie w historii zdarzały się przypadki wilków lub pojedynczych watah traktujących ludzi jako naturalne ofiary (patrz wyż.). W takich przypadkach wilki całkowicie zmieniały swój tryb żywienia i atakowały głównie ludzi do czasu, gdy same nie zostały wyeliminowane jako szczególnie niebezpieczne. Biorąc pod uwagę rozpowszechnienie wilków na świecie, są to sytuacje absolutnie marginalne. Z pewnością dużo bardziej, niż przypadki pokąsania przez psy.

Takie sytuacje mogą się zdarzać, gdy zaburzona jest wielkość populacji roślinożerców, na którą polują te drapieżniki. Nadal jednak jeszcze daleko do ataków na ludzi. W Polskich warunkach pogłowie jeleniowatych i dzików wzrasta z roku na rok (lata 1998-2008 jelenie 56%, dziki 64%,sarny 26% - dane z Roczników Statystycznych w oparciu o dane z inwentaryzacji łowieckich), wilki nie muszą więc rezygnować z bazy pokarmowej zapewnianej przez lasy. Watahy zbliżają się do osiedli ludzkich w poszukiwaniu łatwiejszej zdobyczy, nie czynią tego jednak zimą, a w okresie letnio-jesiennym. Powodem tego są:

wzrastające zapotrzebowanie pokarmowe szczeniąt;
fakt, że młode ssaki kopytne sprawniej uciekają;
zagęszczenie kopytnych jest niższe niż wiosną i latem, co powoduje większe zainteresowanie wilków dodatkowymi źródłami pokarmu;
dni są coraz krótsze, pogarsza się pogoda i obniża temperatura, co nie sprzyja dobremu nadzorowi właścicieli nad inwentarzem i ułatwia skuteczne ataki.

Należy pamiętać, że jesienią i zimą na polach nadal przebywają też dzikie zwierzęta korzystające z ochrony sąsiedztwa człowieka i żywiące się np. pozostałościami kukurydzy czy oziminą, stąd obecność wilków może być związana także z obecnością tych zwierząt.

W przypadku niewłaściwej lub niewystarczającej ochrony trzody, wilki mogą oczywiście zacząć atakować zwierzęta gospodarskie i hodowlane. Ataki można jednak zwykle ograniczyć przy zastosowaniu kilku prostych metod ochrony stad (psy pasterskie, spędzanie zwierząt na noc czy otaczanie zagród kolorowymi zwisającymi szmatami, tzw. fladrami).

Wkazano, że do gospodarstw częściej zbliżają się osobniki młode, niedoświadczone (z czasem zaczynają ich unikać) lub rozbite watahy (na skutek śmierci jednego lub obu osobników z pary alfa) - wówczas rodzina jest mniejsza i mniej samodzielna, poszukuje więc łatwiejszego sposobu zdobywania pokarmu. W szczególnych przypadkach wilki mogą wyspecjalizować się w chwytaniu psów z obejść, za którymi trafiają po śladach zapachowych. Nie stanowią jednak wówczas bezpośredniego zagrożenia dla człowieka. Najczęściej dotyczy to wałęsających się psów, które chętnie penetrują obrzeża, a nawet wnętrza lasów. Korzystają wówczas z wilczych ofiar lub same skutecznie polują. Pies więc staje się nie tylko konkurentem wilka, ale w rozumieniu tego drapieżnika realnym zagrożeniem dla szczeniąt, próbującym zawłaszczyć terytorium rodziny.

Wiele osób, które miało okazję spotkać wilka w naturze, mówi o zatracaniu przez nie lęku przed człowiekiem i wzrastającej „zuchwałości”. Wilk jednak bywa ciekawski, podobnie jak psy, dlatego zdarzają się osobniki mniej płochliwe, nie uciekające na widok człowieka. Nie oznacza to jednak, że utraciły zupełnie strach, co można sprawdzić, krzyknąwszy w ich kierunku. Warto także wiedzieć, że wilki widzą w dzień gorzej od człowieka. Ich wzrok przystosowany do wyłapywania ruchu, widzi w odcieniach szarości. Zdarza się więc, że wilki potrzebują więcej czasu na przyjrzenie się obiektowi, nim go rozpoznają, zwłaszcza gdy człowiek znajduje się od strony zawietrznej (wiatr wieje od wilka). Dopiero nocą wilk ma wzrok czterokrotnie lepszy od człowieka. W Szwecji przeprowadzono badania, z których wynika, że do wilka można podejść niezauważonym nawet na odległość 17 m. Jednak zazwyczaj zwierzę postrzega obecność człowieka (niezależnie od tego, czy go widzi, czy nie) z odległości ponad 100 m i w krótkim czasie przemieszcza się na ponad kilometr od miejsca spotkania. Stąd wynika, że człowiek budzi w nim zdecydowany niepokój.

Ataki na ludzi zdarzają się skrajnie rzadko. Ostatnia ofiara zginęła w Gruzji 20 lutego 2009 roku w okolicy wioski Giorgitsminda. Władze lokalne uzbroiły mieszkańców wioski do czasu wyeliminowania zagrożenia. Takie wyjątkowe ataki są niemal zawsze podejmowane przez pojedyncze wilki lub watahy i to eliminacja tych wyjątkowych wilków, a nie eliminacja całej lokalnej populacji wilka, jest rozwiązaniem.

Osobnym zjawiskiem są ataki powodowane przez wilki chore na wściekliznę. W takich wypadkach jest to zwykle jedna seria ataków dokonywana przez chore zwierzę w krótkim okresie - do chwili śmierci z powodu choroby. W Polsce udokumentowany jest zaledwie jeden taki przypadek (biorąc pod uwagę powszechność lęku przed tym zjawiskiem jest on absolutnie nieuzasaniony). Sytuacja miała miejsce w maju 2004 r. w powiecie bieszczadzkim. Wilk biegł za ludźmi i próbował atakować samochód, w którym się schronili. Po zastrzeleniu i zbadaniu osobnika okazało się, że miał wściekliznę i znajdował się w ostatnim stadium choroby. Warto pamiętać, że wścieklizna w lasach na skutek rokrocznych akcji wykładania szczepionek jest chorobą marginalną. Jednak gdy się zdarzy, zachowanie zwierzęcia z pewnością zwróci uwagę swą nietypowością, apatycznością, brakiem lęku, podchodzenie a nie atak z zasadzki.

Mieszańce wilków z psami najprawdopodobniej nie stanowią większego zagrożenia, niż same wilki. Pomijając rzadkość takich krzyżówek w naturalnych okolicznościach (w Polsce znany jest jeden przypadek z lasów pomorskich, po którego stwierdzeniu cały miot szczeniąt został uśpiony), szczenięta wychowane są od początku wśród wilków, od nich też uczą się zachowań i reakcji - również tych na obecność człowieka. Można powiedzieć, że są przekonane, iż są wilkami. Mieszańce żyjące dziko nie są więc ani groźniejsze, ani mniej groźne, jak „pełnokrwisty” wilk. Co innego gdy wychowywane są przez człowieka, podobnie, jak szczenięta wilków wybrane z nor. Te rzeczywiście starają się zdominować swojego opiekuna i jego rodzinę, przejawiając zachowania trudne do kontrolowania.

W szczególnych warunkach, takich jak wojna, gdy wilki mają kontakt z dużą ilością niepogrzebanych ciał, także mogą atakować ludzi. W czasie I wojny światowej w rejonie Wilna, Kowna i Mińska doszło nawet do czasowego zawieszenia ognia w wyniku ciągłych ataków wilków na żołnierzy obu walczących stron. Podobnie w pierwszych latach rewolucji w niektórych wioskach w głębi Rosji, gdy ludność została całkowicie pozbawiona broni palnej, dochodziło do ataków wilków w okresie zimowym.

Reasumując, można wyodrębnić kilka okoliczności, które wyjątkowo mogą generować zagrożenie ze strony wilków:

osaczenie zwierzęcia
pozbawienie naturalnej bazy pokarmowej połączony ze stosunkowo dużym zaludnieniem i brakiem możliwości odstraszania przez miejscową ludność
zakażenie wścieklizną
wyjątkowe zachowanie pojedynczych osobników (dewiacja)

Znaczenie historyczne

Relacje między wilkami a ludźmi miały bardzo burzliwą historię. Tradycyjnie ludzie postrzegali wilki negatywnie, bali się ich. Wiadomo dziś, że ten sposób postrzegania był kompletnie niezasłużony. Folklor europejski pogarszał ten negatywny obraz, który został przywieziony do Ameryki Północnej wraz z europejskimi imigrantami. Krótko mówiąc, wilk szary, który występuje w każdym ekosystemie na każdym kontynencie na półkuli północnej, był jednym z pierwszych gatunków, który odchodził, gdy znacząca populacja ludzi osiedlała się na danym terenie. Wraz z rozwojem technologii umożliwiających łatwiejsze zabijanie wilków i innych drapieżników, prosta kontrola populacji uchroniła je przed kompletnym wytrzebieniem.

Pomimo to wilki są ukazywane w pozytywnym świetle przez niektóre mity i legendy, a w wielu językach istnieją imiona znaczące „wilk”.

Z historycznego punktu widzenia, nieuzasadniony strach przed wilkami był odpowiedzialny za większość problemów, z jakimi ten gatunek się spotkał, włączając w to prawie całkowite wyginięcie na skutek polowań w Stanach Zjednoczonych i Europie mających miejsce przed XX wiekiem. Jednak badania ekologiczne przeprowadzone w XX w. rzuciły nowe światło na wilki i inne drapieżniki, szczególnie jeśli chodzi o ich rolę w zachowaniu równowagi w ekosystemie, do którego należą. W wyniku tych i innych istotnych czynników, wilki zaczęły być postrzegane w znacznie bardziej pozytywny sposób.

Ogólna świadomość środowiska, która ma swoje korzenie gdzieś w połowie XX w. zmusiła ludzi do zmiany swoich dotychczasowych wyobrażeń, włączając w to te dotyczące drapieżników. W Ameryce Północnej ludzie zrozumieli, że w czasie ostatnich ponad 20 lat nie było potwierdzonych przypadków zgonów spowodowanych przez atak zdrowego wilka. Wilki są z natury ostrożne i uciekają od ludzi, tylko czasami zbliżając się do człowieka z ciekawości. Mimo że ogólne nastawienie zmieniło się, wciąż jest wiele osób mających bardziej ostrożne poglądy na temat wilków.

Status prawny i ochrona

Wymieranie wilka szarego związane jest z rozwojem siedlisk ludzkich, co doprowadza do znacznego ograniczania wilczego środowiska. Wilk do przeżycia potrzebuje rozległego terenu – od 100 do 1000 km², zależnie od ilości pożywienia. Tak komfortowe warunki może dzisiaj mieć tylko na obszarze północnym, niezamieszkanym przez ludzi, lub na słabo zaludnionych terenach azjatyckich.

W Polsce wilk podlega ścisłej ochronie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001, które zastąpiło ochronę w oparciu o ustawy z roku 1998. Wcześniej, po II wojnie światowej, wilki były tępione – od 1955 za zabicie wilka lub zabranie szczenięcia z nory wypłacano premie (1000 zł za zabicie wilka w polowaniu indywidualnym, 500 zł – w zbiorowym, za wybranie szczeniąt z nory i ich likwidację – 200 zł), wyłączono je ze spisu zwierząt łownych. 6 czerwca 1960 roku minister leśnictwa w kolejnym zarządzeniu (Monitor Polski nr 55) dopuścił trucie ich luminalem i podwyższył premie do 1200 zł za zabicie wilka w polowaniu lub jego otrucie, 500 zł za wyśledzenie watahy; dodatkowe 500 zł należało się za ubicie wilka na terenie powiatów leskiego, przemyskiego, sanockiego i ustrzyckiego. W 1962 zezwolono na trucie wilków strychniną i sprowadzanym z Austrii cyonanem. Działania te doprowadziły do obniżenia liczebności populacji do około 100 osobników w 1973 roku. Tylko na terenie województwa rzeszowskiego liczebność wilków uległa zmniejszeniu z ponad 200 sztuk przed rokiem 1956 do 44 w roku 1970. Od 1956 do 31 marca 1971 ubito tam 1118 sztuk, rejestrując łącznie 1241 zlikwidowanych wilków, przy czym pewna ilość padła po spożyciu trucizny lub zranieniu i nie została odnaleziona. W 1975 zniesiono nagrody za zabicie wilka i wpisano go do wykazu zwierząt łownych. Pierwszym aktem prawnej ochrony wilka w Polsce było rozporządzenie 2/92 Wojewody Poznańskiego z dnia 13 kwietnia 1992 r. w sprawie gatunkowej ochrony zwierząt. Uznał on wilka za gatunek podlegający całkowitej ochronie na obszarze całego ówczesnego województwa poznańskiego. Od 1995 do 1998 stosowano nieskuteczną ochronę strefową, z możliwością odstrzałów w województwach krośnieńskim, przemyskim i suwalskim.

Obecnie zakazane są jakiekolwiek polowania na wilki, wilk został wykreślony z listy gatunków łownych. Dopuszczalne są jedynie odstrzały osobników niebezpiecznych lub atakujących stada w oparciu o zgodę Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (na wniosek Konserwatora Przyrody). Za szkody poczynione przez wilki odpowiada Skarb Państwa. Pomimo ochrony prawnej, wilki (jak i inna zwierzyna) padają ciągle ofairą kłusowników.

Prawo krajowe

Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła.
Ochrona strefowa – strefa ochrony okresowej 500 m od nory (1.04–15.07). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 220, poz. 2237).
Rekompensata strat – za szkody w pogłowiu zwierząt gospodarczych. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2020 r. poz. 55 z dnia 30 kwietnia 2004 r. rozdz. 10).

Prawo międzynarodowe

Konwencja berneńska – załącznik II.
Konwencja waszyngtońska – załącznik II (Rozp. Rady WE 338/97 – załącznik A).
Dyrektywa siedliskowa – załącznik II i IV.

Kategorie IUCN

Czerwona lista IUCN (1996) – LR/lc (według Wolf Specialist Group).
Europa – gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie (Włochy) lub gatunek niższego ryzyka, bliski zagrożenia i zależny od ochrony (Hiszpania, Portugalia i Polska).
Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce – NT.
Polska czerwona księga zwierząt – NT.
Lista dla Karpat – VU (w PL – VU).

Zdjęcie: Lilly M / CC BY-SA 3.0 / pl.wikipedia.org

Polowania na wilki

Polowania na wilki, a w szczególności na wilka szarego, mają nadal miejsce w wielu rejonach świata. Prowadzi się je w celach sportowych, dla cennych futer, dla ochrony zwierząt gospodarskich, a także dla ochrony ludzi przed atakami z ich strony – mimo tego, że ataki na ludzi w USA są o wiele rzadsze niż ataki np. grizli, a w Europie właściwie niespotykane.

Historia polowań

Polowania na wilki rozpoczęły się w średniowieczu, gdy zwierzęta te zaczęły podchodzić pod domostwa, a nawet żywić się ludzkimi, niepochowanymi zwłokami. Wilk był w owym czasie bardzo rozpowszechnionym gatunkiem. Z czasem coraz skuteczniejsze rodzaje broni i coraz szybsze środki transportu pozwalały skuteczniej niszczyć populację tego drapieżnika.

W Polsce duże stada wilków bytowały jeszcze w połowie XIX wieku. Polowano na nie – jak dowiadujemy się ze wspomnień Zygmunta Platera z Białaczewa – na terenie guberni radomskiej. Z kolei Kazimierz Wodzicki w swoich Wspomnieniach z życia łowieckiego pisze, że w roku 1843 urządzano liczne łowy na wilki w okolicach Miechowa z powodu znacznej ich liczby w okolicy.

Do polowań na wilka bardzo często używano sideł i wnyków. Zwłaszcza te ostatnie uważane są za wyjątkowo brutalne, ze względu na rozległe rany, jakie zadają zwierzęciu. Często powodem było ich gęste futro (skóry wilków były surowcem dla przemysłu futrzarskiego).

Obecnie

Azja Środkowa

W Azji polowania przeprowadzane są w bardzo niezwykły sposób – z wykorzystaniem ptaków, a konkretnie podgatunku orła przedniego. Te ptaki są tak szybkie i zwinne, że mogą zabić dorosłego wilka, uderzając z wielką prędkością w jego głowę.

Europa

W Europie liczebność wilka została znacznie zredukowana na przestrzeni wieków. Pomimo niewielkiej liczebności tych zwierząt w Skandynawii, rząd norweski zezwolił w 2001 na odstrzał dziewięciu wilków. Postawa wrogości wobec tych zwierząt wciąż jest silna, zwłaszcza w północnej Szwecji, mimo edukacji mającej na celu uświadomienie ludziom prawdziwej natury wilka i jego znaczenia w przyrodzie.

Kilka ras psów zostało specjalnie wyhodowanych do polowań na wilki lub do obrony żywego inwentarza przed nimi. Rosjanie tradycyjnie polują na wilki, wykorzystując takie psy jak borzoje i greyhoundy. Inne rasy wyspecjalizowane do walk z wilkami to np. wilczarz irlandzki.

Stany Zjednoczone

W Stanach Zjednoczonych polowania na wilki są zakazane w 48 stanach.

Na Alasce legalne są powietrzne polowania, czyli polowania z pokładu samolotu. Mają one na celu redukcję populacji wilka i ochronę lokalnych populacji łosi i karibu. W 2000 odbyło się referendum, w którym mieszkańcy stanu opowiedzieli się przeciwko temu procederowi. Władze jednak w dalszym ciągu wydają pozwolenia na polowania z udziałem samolotów, z tym że w powietrzu służą one jedynie do lokalizacji wilków. Po wylądowaniu myśliwy poluje na nie już w tradycyjny sposób.

Polowania naukowców

Zwierzęta są chwytane w pułapki żywołowne, takie jak np. klatki z przynętą, lub zostają postrzelone specjalnym pociskiem ze środkiem usypiającym. W przypadku klatek zwierzę także jest usypiane. Następnie wilka bada się, pobiera próbki krwi i skóry, znakuje, a niekiedy zakłada specjalną obrożę z radionadajnikiem, mającą w przyszłości ułatwić lokalizację osobnika. Po czym zwierzę otrzymuje środek wybudzający i jest wypuszczane. Takie badania mają na celu lepsze zrozumienie biologii i zachowań wilków, a w konsekwencji lepszą ich ochronę.

Na podstawie: Wikipedia

Gdzie spotkasz

Wilk szary - wybrane miejsca występowania na obszarze Rosji

Kraj Nadmorski Rezerwat Przyrody Sikhote-Alin
Kraj Permski Rezerwat Przyrody Pechora-Ilych
Obwód archangielski Rezerwat Przyrody Pinega
Obwód jarosławski Rezerwat Przyrody Darwin
Obwód kemerowski Park Narodowy Shorsky
Obwód twerski Wałdajski Park Narodowy
Republika Komi Park Narodowy „Jugyd Wa”
Republika Osetii Północnej-Alania Park Narodowy „Alania”

Wilk szary

Fakty o: Wilk szary

Występowanie i środowisko

Ewolucja i systematyka

Etymologia

Skamieniałości wilka na terenie Polski

Charakterystyka

Środowisko i zachowanie

Zachowania stadne

Znakowanie terenu

Wilcze odgłosy

Język ciała

Polowanie

Atakowanie zwierząt hodowlanych

Podgatunki

Wilki a psy

Krzyżówka wilka i psa (wilczak, wolfdog)