Toma Cozma Church, Jassy

Kościół Toma Cozma to rumuńska cerkiew prawosławna znajdująca się przy ulicy Școalei 4 w Iași, w Rumunii. Poświęcona jest Tomaszowi Apostołowi i Katarzynie Aleksandryjskiej.

Kościół został zbudowany w 1807 r. na zachodniej ścianie wzgórza Muntenimii, skąd roztacza się widok na północno-zachodnią część miasta. Pierwszymi fundatorami byli Toma Cozma i jego żona Ecaterina; był to miejscowy bojar, który stopniowo piął się po szczeblach kariery: șetrar, medelnicer, paharnic i ban. Sugeruje się, że był pochodzenia romskiego. Zbudowany przez niego kościół był mały i prosty w formie, bez iglic. Stał się on metochionem Ivironu na Górze Athos i był znany jako kościół cechu garncarzy. Kolejny ktitorysta, Maria Anastasiu Apostol Ketreanca, podczas reperacji w 1847 r. dobudował dzwonnicę, o czym świadczy tablica umieszczona na zachodniej ścianie. To właśnie ta inskrypcja wskazuje na datę budowy 1807 r. Na ikonie św. Tomasza, umieszczonej po prawej stronie od wejścia, widać jednak ktitora jako paharnika, co wskazuje na datę powstania ikony przed 1806 r. kiedy to został on wyniesiony na bana. Ponieważ ikony były zamawiane w pobliżu miejsca ukończenia budowy kościoła, możliwe, że budynek został ukończony około 1804 roku. Maria powiększyła także przedsionek, zbudowała miejsce na szaty liturgiczne na południowej fasadzie i otaczającą ją ścianę.

W 1924 r. zawaliła się część stropu przedsionka. W latach 1930-1932 przeprowadzono remont: odbudowano iglicę z cegły, dodano zewnętrzne przypory i wewnętrzny balkon dla chóru. W czasie II wojny światowej kościół znajdował się w pobliżu miejsca kwaterowania wojsk niemieckich. 20 sierpnia 1944 r. został zbombardowany, a ołtarz stanął w płomieniach. Remonty przeprowadzono w latach 1950-1954. Po trzęsieniu ziemi w Vrancea w 1977 r. dzwonnica została wzmocniona w latach 1980-1982. Kościół jest murowany z kamienia, na planie trójkąta, z dwiema potężnymi przyporami. Ołtarz i absydy boczne są okrągłe wewnątrz i na zewnątrz. Wewnątrz znajduje się małe foyer.

W XIX wieku w pobliżu kościoła działała szkoła podstawowa, od której pochodzi nazwa ulicy, przy której się znajduje. Czasowo mieściła się tam również szkoła podstawowa dla chłopców, w której uczył Ion Creangă. Część zgromadzenia stanowili eunuchowie z dzielnicy Păcurari. W pierwszej połowie XX wieku w kościele mieściło się Ateneum Ludowe Toma Cozma. Instytucja ta organizowała spotkania kulturalne, redagowała czasopismo, zakładała sale wykładowe, prowadziła chór i zespół teatralny. W 1929 r. wzniesiono pomnik Mihaia Eminescu, który od 1957 r. znajduje się w pobliżu Centralnej Biblioteki Uniwersyteckiej. W cerkwi został ochrzczony A.D. Xenopol. Na ścianach kościoła znajduje się dziewięć dużych ikon, wykonanych w 1837 r. przez Włocha Giovanniego Schiavoniego i zamówionych przez Veniamina Costache. Kolejna, przedstawiająca św. Piotra i Jana, jest autorstwa Oktawa Băncilă. W skład majątku kościoła wchodzą przedmioty liturgiczne, takie jak księga Ewangelii i XIX-wieczne puszki na komunię, kadzielnice i krzyże; rzeźbione lichtarze, ambony i chóry; rzeźbiony dębowy ikonostas, bogato zdobiony i malowany ikonami neobizantyjskimi; ołtarz ze starymi ikonami i cennymi księgami liturgicznymi. Podobno w przeszłości w cerkwi znajdował się fragment sukni Matki Bożej i całun pogrzebowy Chrystusa. W północnej części cmentarza przykościelnego znajduje się wspólna mogiła, utworzona po II wojnie światowej i oznaczona krzyżem.

Kościół został wpisany na listę zabytków przez rumuńskie Ministerstwo Kultury i Religii, podobnie jak dom parafialny, który pochodzi z końca XIX wieku.