Pieprzojad szmaragdowy

Systematyka i występowanie

Systematyka gatunku nadal jest kwestią sporną. Dawniej wyróżniano kilkanaście podgatunków A. prasinus, jednak na początku XXI w. na podstawie dowodów morfologicznych i genetycznych takson ten został podzielony, w zależności od ujęcia systematycznego, na od 2 do 6 oddzielnych gatunków. Obecnie zwykle wyróżnia się 4 podgatunki A. prasinus:

• A. p. warneri Winker, 2000 – południowo-wschodni Meksyk
• pieprzojad szmaragdowy (A. p. prasinus) (Gould, 1833) – wschodni, południowo-wschodni Meksyk do Belize i północnej Gwatemali
• A. p. virescens Ridgway, 1912 – wschodnia Gwatemala do Hondurasu i północnej Nikaragui
• A. p. volcanius Dickey & van Rossem, 1930 – wschodni Salwador

Od 4 do 5 podgatunków zaliczanych niegdyś do A. prasinus wydzielono do odrębnego gatunku o nazwie pieprzojad zielony (Aulacorhynchus albivitta). Kolejne 3 podgatunki przez część systematyków bywają wydzielane w dwa osobne gatunki:

1. pieprzojad białobrody (Aulacorhynchus wagleri) (J.H. Sturm & J.W. Sturm, 1841) – południowo-zachodni Meksyk
2. pieprzojad niebieskogardły (Aulacorhynchus caeruleogularis) Gould, 1853, obejmujący podgatunki:

pieprzojad niebieskogardły (A. c. caeruleogularis) Gould, 1853 – Kostaryka do zachodniej Panamy

pieprzojad panamski (A. c. cognatus) Nelson, 1912 – wschodnia Panama, północno-wschodnia Kolumbia

Status osobnych gatunków w niektórych ujęciach systematycznych mają też dwa taksony, przez innych systematyków uznawane za podgatunki A. albivitta:

• pieprzojad czarnodzioby (Aulacorhynchus cyanolaemus) Gould, 1866 – południowo-wschodni Ekwador i północne Peru
• pieprzojad czarnogardły (Aulacorhynchus atrogularis) (J.H. Sturm & J.W. Sturm, 1841) – Peru, Boliwia i zachodnia Brazylia

Cechy gatunku

Podobnie jak inne tukany, pieprzojad szmaragdowy jest jasno ubarwiony i ma duży dziób. Osobniki dorosłe mają 30–35 cm długości i 180 g masy. Płcie nie różnią się wyglądem, chociaż samice zwykle są mniejsze i mają krótsze dzioby. Przeważnie są zielono upierzone, podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju Aulacorhynchus. Podogonie i końcówka ogona są rude. Mają poza tym czarny dziób z żółtymi plamami na górnej szczęce (ich rozmiar decyduje o konkretnym podgatunku) i u wszystkich, prócz podgatunku nominatywnego prasinus i wagleri, zaznacza się biały prążek u podstawy dzioba. Osobniki z podgatunku caeruleogularis mają rudą cętkę przy podstawie górnej szczęki, podczas gdy u niektórych pieprzojadów z podgatunku albivitta taka plamka występuje przy nasadzie dolnej szczęki. Podgardle jest ubarwione na biało u podgatunku nominatywnego i wagleri, na niebiesko u caeruleogularis oraz cognatus, na jasny szaroniebieski kolor u lautus, na niebiesko lub czarno u atrogularis, a na biało lub szaroniebiesko w podgatunku albivitta. Pierścień wokół oka przybiera barwę od niebieskiej po czerwoną, a u niektórych podgatunków jest bardzo ciemny, który z daleka może wyglądać na czarny. Nogi są matowo szare, podobnie jak barwa tęczówki.

Osobniki młodociane mają bardziej stłumione barwy, łącznie z podgardlem, a zależnie od podgatunku czarne plamy na dziobie są zastąpione przez ciemne lub w całości dziób jest żółty.

Środowisko i zachowanie

Pieprzojad szmaragdowy jest pospolitym ptakiem w lasach deszczowych i terenach zalesionych, głównie na wyżej położonych obszarach. 3–4 białe jaja są umieszczane przez samicę w gładkiej szczelinie na drzewie, często w miejscu lęgowiska dzięcioła, ale czasem w naturalnych wnękach. Oboje rodziców wysiaduje jaja przez 14–15 dni, a pisklęta pozostają w gnieździe po wykluciu. Są ślepe i nieopierzone w pierwszych dniach poza jajem. Mają krótkie dzioby i specjalne poduszeczki na palcach stóp, które chronią przed szorstką powierzchnią gniazda. Oboje rodziców karmi swe potomstwo, nawet przez parę tygodni po opuszczaniu przez nie gniazda. W pełni opierzone stają się po 6 tygodniach.

Pieprzojady tworzą małe stada złożone z 5–10 ptaków, które posiadają osobnika-przywódcę, prowadzącego resztę grupy przez las. Ruszają się w nim prostoliniowym, szybkim lotem. To pierwotnie leśny, owocożerny gatunek, który sięga też po owady, jaszczurki, ptasie jaja i inne małe ofiary. Okrzyki pieprzojada szmaragdowego są głośnym, oschłym „rrip rrip” i „graval”. Badacze zasugerowali, że obie płcie wydają inne odgłosy. Sygnał ostrzegawczy przypomina rechot, oprócz niego ptaki dźwiękiem wyrażają agresję.

Hodowla

Pieprzojad szmaragdowy jest tukanem chętnie trzymanym w domu. Wykazuje przywiązanie do właściciela karmiącego go z ręki i lubi z nim przebywać. Szybko się uczy nowych sztuczek, podobnie jak kakadu. To ptak aktywny, wymagający trzymania w dużej klatce z żerdzią, na której może się obracać do przodu i tyłu. Należy stosować przy karmieniu wysokoowocową dietę, bez której ptak staje się podatny na rozwój chorób związanych z magazynowaniem żelaza, co przypomina hemochromatozę u ludzi.