Betal Rock Shelter

Betal Rock Shelter, jaskinia krasowa położona na południowo-wschodnim skraju doliny dolnej rzeki Pivki na zboczu tuż nad drogą z Postojnej do Bukovje jest miejscem, gdzie znaleziono bogate warstwy osadów kulturowych z pozostałościami narzędzi kamiennych, artefaktów i licznych skamieniałych kości współczesnych zwierząt. Wejście do jaskini powstało w wyniku zawalenia się jej stropu o długości 174 m, wyrzeźbionego przez wody rzeki Pivki.

Pierwsze wykopaliska przeprowadził Franco Anelli w latach 1933-1939. Prowadził on wykopaliska zarówno w jaskini, jak i przed nią, znajdując wiele artefaktów paleolitycznych i liczne szczątki fauny, jednak prace te pozostały w większości niepublikowane. Systematyczne rejestrowanie sekwencji archeologicznej rozpoczął na nowo Srečko Brodar w latach 1947-1953. W głębokim na ponad 10 metrów profilu ośmiu horyzontów kulturowych, w pięciu oddzielnych warstwach odkryto kości ponad 2400 zwierząt i narzędzia kamienne. Jednak większość materiału z osadów z późnego plejstocenu i wczesnego holocenu znalezionych przez Anellego ma ograniczoną wartość dla badań naukowych i nie może być umieszczona we właściwym kontekście stratygraficznym, ponieważ dokumentacja wykopaliskowa tych warstw zaginęła.

Najstarsze warstwy przypisywane są ciepłemu interglacjałowi Mindel-Riss, po którym nastąpiło zlodowacenie Riss, i składają się z odłamków skalnych zmieszanych z gliną i kawałkami spieków. Znaleziono w nim proto-mousterskie narzędzia kamienne oraz skamieniałe kości niedźwiedzia Deningera, datowane na wiek 300 000 lat. Kolejne warstwy czerwonych iłów i gruzu zawierały skamieniałości kostne fauny: niedźwiedzia jaskiniowego, wilka, świstaka alpejskiego, nosorożca Mercka, hieny jaskiniowej, dzika i łosia. Zespół narzędzi kamiennych odkryty w tej warstwie został przypisany do kultury mousteryjskiej Homo neanderthalensis. W kolejnych warstwach znaleziono również szczątki fauny plejstoceńskiej, zwłaszcza świstaka alpejskiego, renifera i niedźwiedzia jaskiniowego. Obecność tych skamieniałości wskazuje na depozycję w czasie ostatniego okresu lodowcowego, zlodowacenia Würm, które trwało od 110 000 do 11 700 lat temu. Warstwa ta zawiera liczne płatki narzędzi, które powstały w wyniku odłupywania krzemienia przez neandertalczyków i ludzi współczesnych, od których pochodzą nieliczne narzędzia kultury graweckiej. Najwyższa warstwa zawiera narzędzia neolityczne oraz skamieniałe kości dzika, wilka i bobra, których obecność sugeruje powstanie ostatniego klimatu holoceńskiego. Górna warstwa tej warstwy zawierała narzędzia z epoki brązu i żelaza, artefakty, odłamki ceramiki oraz szczątki szkieletowe zwierząt domowych.

Schronisko skalne Betal zostało uznane za zabytek o znaczeniu lokalnym w Słowenii i wpisane do krajowego rejestru nieruchomego dziedzictwa kulturowego pod numerem 859 22 grudnia 1984 r.