Pliszka górska

Występowanie

Zamieszkuje średnie szerokości od zachodniej Europy do wschodniej Azji. Nie ma jej na Islandii oraz na północy Skandynawii. W południowej Europie pliszki górskie są ptakami osiadłymi. W Polsce jest częściowo osiadła. W Danii i na południu Skandynawii pojawiła się dopiero na początku XX wieku. Ptaki z północy są wędrowne. Osobniki europejskie zimują nad Morzem Śródziemnym i w północnej Afryce, a azjatyckie w Azji Południowej. Do niektórych obszarów Europy Środkowej na tereny lęgowe powraca w kwietniu, a czasem już na początku marca. Odlatuje od września do grudnia.

W Polsce średnio liczny ptak lęgowy gór, terenów podgórskich i wyżyn. Nielicznie lub bardzo nielicznie występuje również w północno-zachodniej części kraju – nad rzekami Pomorza i Warmii, Ziemi Lubuskiej, Dolnego Śląska, południowej Lubelszczyzny, Kielecczyzny i Wielkopolski. Pomimo nazwy gatunkowej można ją zatem spotkać od Bałtyku po prawie Noteć. Wynika to z tego, że ptak nie wymaga terenu górskiego, a wartko płynącego cieku, w obrębie którego szuka bezkręgowców. Nie ma jej jednak w większości wschodnich i centralnych regionów. Nieliczne osobniki, które zostają na zimę, spotyka się zwykle blisko niezamarzniętych zbiorników.

Systematyka

Wyróżniono trzy podgatunki M. cinerea:

• M. cinerea patriciae – Azory.
• M. cinerea schmitzi – Madera.
• M. cinerea cinerea – zachodnia Europa, Wyspy Kanaryjskie i północno-zachodnia Afryka do środkowej, wschodniej i północno-wschodniej Azji.

Cechy gatunku

Smukła sylwetka, bardzo długi czarny ogon z białymi brzegami. Samiec w szacie godowej ma czarne podgardle ograniczone od góry białym wąsem, wierzch głowy, kark i grzbiet szare, a spód intensywnie żółty. Skrzydła są czarniawe. Samica i młode w szacie spoczynkowej nie mają czarnej plamy na białym podgardlu (u samców pozostaje ona w trakcie zimy), lecz kolor żółty płynnie przechodzi przez biały do szarości wierzchu ciała (mniej skontrastowany). Spód nie jest tak jednolicie żółty jak u samców.

Bywa mylona z pliszką żółtą. Samiec pliszki górskiej w odróżnieniu od żółtej ma czarne podgardle i wyraźnie dłuższy ogon. Jest wielkości wróbla, choć w porównaniu z nim ma bardziej wydłużoną sylwetkę.

Gdy chodzi, ptak rusza ogonem w górę i w dół, co chwilę siadając na nowych kamieniach. Szybko lata, torem głęboko falistym. To ptak ruchliwy i rzucający się w pobliżu górskich potoków w oczy. Nie waha się wylatywać na zupełnie odsłonięte tereny, najczęściej przebywa na ziemi, a siada na wyżej położonych kamieniach, krzakach lub słupkach. Nie kryje się przed człowiekiem. Samiec wydaje z podwyższenia ostre „tsi sit”.

Wymiary średnie

długość ciała

ok. 18–19 cm

rozpiętość skrzydeł

ok. 25–27 cm

Masa ciała

ok. 15–21 g

Biotop

Żyje nad dzikimi, wartkimi, naturalnymi wodami płynącymi – zajmuje brzegi czystych potoków i rzek o rwącym nurcie i kamienistych, zarośniętych brzegach oraz piaszczystym lub żwirowym dnie (zarówno cieków śródlądowych i tych płynących przez osady ludzkie), zazwyczaj w górach, lecz spotykana również nad spełniającymi te warunki terenami nizinnymi, np. na stawach rybnych. Niekiedy głazy lub duże kamienie w nurcie rzeki zastępują inne ludzkie konstrukcje i jazy, które spiętrzały wodę przy dawnych młynach i małych elektrowniach. Jest zatem w znacznym stopniu uzależniona od wody, co powiązane jest z pokarmem, na który poluje.

Okres lęgowy

Na lęgowiska w Polsce wraca w marcu. Lęgi wyprowadza od kwietnia do lipca. Większość par robi to dwa razy. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

W szczelinach skał i kamieni nad brzegami wód, zagłębieniach terenu, a także w ścianach budynków i mostów. Położone blisko strumieni, korzeni na brzegach, w otworach różnych wodnych budowli w np. małych mostach, groblach, ścianach ścieżek flisackich, w ścianach i krokwiach budynków, które mogą być oddalone od wody. Pliszki górskie wiją gniazdo ze źdźbeł trawy, mchów, korzeni i kawałków liści. Przeplatają je delikatnymi korzonkami roślin i włosiem. Osłonięte jest od góry.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza zazwyczaj dwa lęgi, składając w maju–lipcu 4–6 białych, zielonkawych lub szarawych pokrytych gęstymi, jasnobrązowymi małymi plamkami jaj o średnich wymiarach 19x14 mm. Do gniazd pliszek górskich swoje jaja podrzucają często kukułki.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres 12–14 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 12–13 dniach. Do tego czasu karmią je oboje rodzice. Często wysiaduje jajo kukułki. Jesienne wędrówki rozpoczynają się we wrześniu i październiku.

Pożywienie

Owady wodne i lądowe, ich larwy i inne drobne bezkręgowce zbierane na brzegach strumieni, potoków i znad wody, z roślin, ziemi, a czasem chwytane w locie. Rzadziej zjada kijanki i małe ryby.

Żeruje pośród niskiej roślinności i na odsłoniętych stanowiskach. Często brodzi w wodzie i wyjmuje z niej pokarm. W trakcie łowów za zdobyczą chodzi, podbiega lub ku niej podfruwa.