Gniewosz plamisty

Gniewosz plamisty, miedzianka – gatunek niejadowitego węża z rodziny połozowatych. Powszechnie spotykany w wielu miejscach Europy i zachodniej Azji. Nieszkodliwy dla ludzi, choć często mylony ze żmiją zygzakowatą. W Polsce gatunek ten jest pod ochroną.

Wygląd

Są to węże o drobnej budowie, których długość ciała dorosłych osobników waha się od 60 do 75 cm, samica osiąga nawet 90 cm. Ogon stanowi od około 12 do 25 procent długości ciała. Zwęża się równomiernie i jest mniej lub bardziej zaostrzony. Masa ciała dorosłych osobników wynosi od około 50 do 60 gramów. Rzadko spotyka się węże ważące 100 gramów i więcej. Barwa ciała rdzawobrązowa lub brązowa, a u samic szara lub gliniastoszara. Na głowie oraz częściowo na karku widnieje plama w kształcie serca lub podkowy w kolorze ciemnobrązowym, po bokach od nozdrzy przebiega ciemnobrązowy pasek, który przechodzi następnie w przedłużający się przedni odcinek ciała. Na grzbiecie wzdłuż środkowej linii występują 2 lub 4 rzędy plam. Ułożone są na przemian wzdłuż lub wszerz, czasami u niektórych osobników połączone są ze sobą przypominając zygzak żmii zygzakowatej. Od żmii odróżnia go okrągła źrenica oka, łagodnie zaokrąglony pysk, oraz głowa słabo odgraniczona od reszty ciała.

Występowanie

Występuje w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych, na terenach kamienistych, w zaroślach i trawach. Jest rzadkim gatunkiem, unika lasów, spotykany na terenie prawie całej Europy (z wyłączeniem Irlandii, Półwyspu Skandynawskiego, części Anglii i Hiszpanii). W Azji swym zasięgiem dociera do Kazachstanu. W partiach górskich spotykany do wysokości 2200 m n.p.m. najczęściej jednak do 1000 m.

Pożywienie

Odżywia się prawie wyłącznie jaszczurkami (głównie Lacertidae), w tym także padalcami, niekiedy osobnikami tego samego gatunku. Rzadziej płazami, pisklętami i drobnymi ssakami (zwłaszcza ryjówkowatymi i myszami). Procentowy udział ssaków w diecie gniewoszy wzrasta wraz z wiekiem – osobniki juwenilne i młodociane polują wyłącznie na gady, podczas gdy u dorosłych węży ssaki mogą stanowić ponad jedną czwartą wszystkich ofiar (w niektórych populacjach niemal połowę). Swą zdobycz gniewosz plamisty najpierw oplata i obezwładnia swym ciałem, następnie połyka ją żywą lub martwą.

Rozmnażanie

Jajożyworodny. Gody odbywa w kwietniu i maju. Młode o długości około 10–15 cm rodzą się pod koniec sierpnia lub we wrześniu. Samica składa od 4 do 20 jaj, lecz przeżywa od 4 do 19 młodych.

Ochrona

W Polsce gatunek pod ochroną. Wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt z kategorią zagrożenia VU – gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie.