Bekas kszyk

Bekas kszyk, kszyk, bekas baranek – gatunek średniego ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych, zamieszkujący w zależności od podgatunku:

• Gallinago gallinago gallinago – północna Eurazja od Wysp Brytyjskich, Europy Zachodniej i Skandynawii na wschód po Kamczatkę i zachodnie Aleuty, a na południu od północno-wschodniego Afganistanu po północne Indie. Zimuje w Europie Zachodniej, basenie Morza Śródziemnego oraz równikowej Afryce, na Bliskim Wschodzie i dalej na wschód aż po południową Japonię, wschodnie Chiny, Filipiny i Borneo. Nielicznie (lokalnie średnio licznie) gnieździ się również w Polsce, a największym skupiskiem kszyków w okresie lęgowym są Bagna Biebrzańskie.
• Gallinago gallinago faeroeensis – Islandia, Wyspy Owcze, Orkady i Szetlandy. Zimuje na Wyspach Brytyjskich.

Uznawaną do niedawna za podgatunek Gallinago gallinago populację amerykańską wyodrębniono niedawno do rangi osobnego gatunku o nazwie bekas amerykański (Gallinago delicata).

Cechy gatunku

Jest najczęstszym bekasem spotykanym na terenach podmokłych. Brak wyraźnego dymorfizmu, zarówno wiekowego jak i płciowego. Upierzenie zarówno dorosłych, jak i młodych ptaków jest ciemnobrązowe i dobrze wtapia się w otoczenie. Wierzch głowy ciemnobrązowy, z podłużnym szerokim jasnobrązowym pasem. Podobne pasy na bokach głowy. Wierzch ciała jasnobrązowy z ciemnobrązowymi i czarnymi cętkami oraz 4 rudawymi pasami (które są też pod okiem i u nasady dzioba). Pierś jasnobrązowa z ciemnymi plamkami. Brzuch biały, ogon rdzawy. Stosunkowo krótka szyja i nogi. Dziób szarobrązowy z ciemnym końcem, długi i prosty. G. gallinago faeroeensis jest ciemniejszy i bardziej rudy niż G. gallinago gallinago. Podgatunek amerykański G. gallinago delicata jest najciemniejszy, najmniej rudy, o wyraźniejszych cętkach na wierzchu ciała i ciemniejszych pokrywach podskrzydłowych.

To ptak częściowo wędrowny. Jesienne przeloty zaczynają się już w lipcu i trwają do października; wiosenne przeloty mają miejsce w marcu i kwietniu. Spłoszony kszyk nagle rzuca się jak strzała do przodu, często przelatując pod nogami intruza, a dalej leci krzycząc „tike tike tike” lub „kszyk kszyk”, od czego wzięła się nazwa gatunkowa. W czasie podrywania wydaje nosowe „ecz”.

Zbliżony wyglądem do niego dubelt podobnie ucieka, ale nie leci potem zygzakiem i nie krzyczy. Poza tym pióra na końcu ogona ma całkiem białe w przeciwieństwie do kszyka, który ma je płowe i tylko same końce są białe. Wielkością porównywalny do kosa.

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 25–27 cmrozpiętość skrzydeł ok. 37–45 cmmasa ciała ok. 70–180 g

Biotop

Bagna, mokradła, torfowiska, jeziora, brzegi strumieni, rowy melioracyjne i podmokłe łąki. Prowadzi skryty tryb życia, przemieszczając się wśród gęstej roślinności szuwarowej.

Toki

Samiec w swoim locie godowym zatacza koła i spirale wysoko ponad lęgowiskiem (100–200 m), po czym gwałtownie spada z wysoka rozkładając wachlarzowato sterówki. Jednocześnie wydaje z siebie dźwięk podobny do koziego beczenia. Długo zastanawiano się nad jego powstawaniem. Okazało się, że nie powstaje w gardle, ale wydają go wibrujące sterówki przy pikowaniu. To od nich wzięła się jego nazwa rodzajowa, a w niektórych częściach kraju określa się go dlatego barankiem lub koziołkiem. Charakterystyczne odgłosy usłyszeć można wiosną po zachodzie słońca na wilgotnych łąkach, torfowiskach i bagnach, które kszyki zasiedlają najczęściej. W tym czasie samice siedzą cicho na ziemi i przyglądają się powietrznym akrobacjom potencjalnych partnerów.

Gniazdo

Zazwyczaj w otoczonej wodą kępie turzyc lub traw. To płytkie zagłębienie wysłane suchą trawą, liśćmi i mchem. Jego występowanie w danym miejscu jest uzależnione od znalezienia dogodnego miejsca na gniazdo.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza dwa lęgi, składając w kwietniu–lipcu 4 szarozielone lub żółtobrązowe jaja w ciemnobrunatne plamki na grubszym końcu o długości 39 mm.

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są przez okres 19–21 dni przez samicę. Pisklęta, gdy tylko obeschną po wykluciu, rozpraszają się po okolicy. Każdy rodzic zajmuje się swoją grupą potomstwa. Młode mają wtedy brunatnoczerwony puch usiany czarnymi i białymi plamkami. Na piersi ciemna plama tworzy żabot. Pisklęta usamodzielniają się po 4 tygodniach, gdy nabywają umiejętności lotu. Dojrzałe są po 5 tygodniach. Do tego czasu opiekują się nimi oboje rodzice, którzy w razie niebezpieczeństwa mogą przenieść młode w inne miejsce.

Pożywienie

Bezkręgowce, głównie pierścienice (często pijawki), ale też owady, drobne mięczaki, skorupiaki i nasiona roślin.

Długi dziób w czasie poszukiwania pokarmu działa jak sonda i pęseta, gdyż wkłada go w miękki i mętny szlam.

Ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Nieliczny, lokalnie średnio liczny. W latach 2008–2012 liczebność na terenie kraju szacowano na 33–71 tysięcy par lęgowych.

W Europie Środkowej notuje się ostatnio znaczny spadek jego liczebności. Szkodzi mu osuszanie terenów podmokłych, zarastanie jego siedlisk przez wysoką roślinność, polowania lub zaprzestawanie koszenia łąk.