Żołna wschodnia

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy opisał John Latham w roku 1801. Nadał mu uznawaną obecnie przez IOC nazwę Merops orientalis. Holotyp pochodził z Imperium Marathów (obecnie część Indii).

IOC uznaje 8 podgatunków, natomiast autorzy Handbook of the Birds of the World Alive (a tym samym IUCN) uznają obecnie cztery, pozostałe wyodrębnili do dwóch osobnych gatunków: dwa podgatunki z Półwyspu Arabskiego (cyanophrys i muscatensis) jako Merops cyanophrys, a dwa podgatunki afrykańskie (cleopatra i viridissimus) jako Merops viridissimus. Proponowany podgatunek nadjanus włączony jest w muscatensis.

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki:

• żołna szmaragdowa (M. o. viridissimus) Swainson, 1837 – Senegal do północnej i centralnej Etiopii
• M. o. cleopatra Nicoll, 1910 – Dolina Nilu (Egipt) do północnego Sudanu
• żołna niebieskolica (M. o. cyanophrys) (Cabanis & Heine, 1860) – południowy Izrael, zachodni i południowy Półwysep Arabski
• M. o. muscatensis Sharpe, 1886 – centralny i wschodni Półwysep Arabski
• M. o. beludschicus Neumann, 1910 – południowy Irak do północno-zachodnich Indii
• żołna wschodnia (M. o. orientalis) Latham, 1801 – zachodnie Indie na wschód do Bangladeszu
• M. o. ceylonicus Whistler, 1944 – Sri Lanka
• M. o. ferrugeiceps Anderson, 1879 – północno-wschodnie Indie do południowo-centralnych Chin i Indochin

Środowisko życia stanowią obszary zalesione z porozrzucanymi drzewami i krzewami, w okolicach strumieni lub wybrzeży. Spotykany również w obszarach pustynnych z akacjami i daktylowcami, na wydmach i niedaleko ogrodów. Występuje na wysokości do 2500 m n.p.m.

Morfologia

Długość ciała wynosi 26–28 cm, z czego około 10 cm stanowi ogon. Rozpiętość ciała waha się między 29 i 30 cm, zaś masa ciała to 15–20 g. Dla dorosłego samca z Egiptu pozostałe wymiary są następujące: dziób około 2,4 cm, skrzydło 9,2 cm, środkowe sterówki 13,5 cm (pozostałe 7,4 cm), skok 1,1 cm. U podgatunku beludschicus sterówki (nieśrodkowe) mają około 6 cm. U osobników dorosłych wierzch ciała intensywnie zielony, zaś czoło, wierzch głowy i górna część grzbietu mają barwę rudozłotą. Niższa część grzbietu, kuper i bardziej wewnętrzne lotki II rzędu szarozielone lub zielononiebieskie. Lotki I rzędu na wewnętrznych chorągiewkach rude, zaś na zewnętrznych intensywnie zielone. Lotki II rzędu z wyjątkiem tych najbliższych tułowia posiadają czarne plamy na końcu. Sterówki matowozielone, dwie środkowe silnie wydłużone, obrzeżenia chorągiewek wewnętrznych rudawe. Spód ciała jasnozielony. Występuje czarna półobroża na gardle i czarny pasek biegnący przez oko. Pod przepaską przez oczy biegnie jasnoniebieski pasek. Gardło i brzuch posiadają niebieski lub niebieskozielony odcień. Dziób czarniawy, tęczówka szkarłatna, nogi i stopy ołowianoszare. Samice różnią się jedynie brakiem barwy niebieskiej na spodzie ciała oraz węższym niebieskim paskiem pod okiem. U osobników młodocianych brak półobroży, są również bardziej matowe i jaśniejsze, od spodu niemal białe.

Behawior

Theodor von Heuglin pisał o afrykańskich przedstawicielach żołny wschodniej, że w grupach rodzinnych lub w parach przesiadują w zaroślach trojeści (Asclepias). Natomiast T.C. Jerdon, odnosząc się do osobników z Indii, opisał gatunek następująco:

Niekiedy również pożywienie zbiera z gałęzi. Wśród zdobyczy odnotowano pluskwiaki, termity, chrząszcze, muchówki, ćmy, motyle, ważki, pająki i gąsienice. Głos stanowi powtarzany, miły w odsłuchu tryl triiiie. Niekiedy odzywa się przenikliwy tit-tit-tit albo głośnym priit.

Lęgi

Okres lęgowy trwa od marca do czerwca, zależnie od regionu nawet do sierpnia. W Afryce i na Półwyspie Arabskim występują pojedyncze gniazda, w Indiach odnotowuje się luźne kolonie, większe w Mjanmie i Pakistanie – 10 do 30 par.

Gniazdo mieści się w zagłębieniu w ziemi wykopanym przez oba ptaki z pary, w afrykańskiej części zasięgu w płaskiej ziemi lub niskim zboczu, zaś w pozostałych partiach w skarpie. Tunel ma długość 79–125 cm, zaś komora gniazdowa mieszcząca się na końcu około 15 cm średnicy. W trakcie badań w Tamilnadu gniazda mieściły się około 450–460 m od najbliższych siedzib ludzkich.

Zniesienie liczy 4–8 białych jaj – w trakcie badań w Indiach w 15 lęgach te z trzema jajami stanowiły 46,6%, zaś te z czterema 40%; te z pięcioma i sześcioma jajami były bardzo rzadkie. Przeciętna ich masa to 2,65–3,95 g, a wymiary 21x14 mm. Inkubacja trwa 18–22 dni, wysiaduje głównie samica. W lęgach badanych w Tamilnadu pisklęta kluły się niesynchronicznie i ważyły średnio 3,16 g. Młode opuszczają gniazdo po 22–31 dniach od wyklucia; karmione są przez oboje rodziców. W 27. dniu ich życia dzioby mierzą około 2,5 cm.

Status i zagrożenia

Przez IUCN żołna wschodnia klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Całkowita populacja nie jest znana, lecz prawdopodobnie ma trend wzrostowy, co w połączeniu z zasięgiem występowania liczącym 11,3 mln km² nie daje obaw co do przetrwania gatunku.