Biegus zmienny

Biegus zmienny – gatunek ptaka z rodziny bekasowatych.

Występowanie

Zamieszkuje w zależności od podgatunku:

• Calidris alpina arctica – północno-wschodnia Grenlandia. Zimuje w północno-zachodniej Afryce.
• Calidris alpina schinzii – południowo-wschodnia Grenlandia, Islandia, Wyspy Owcze i Wyspy Brytyjskie po południową Skandynawię i kraje basenu Morza Bałtyckiego. Bardzo nielicznie gnieździł się w północnej Polsce do początku XXI w. Zimuje w Europie Południowej i Maghrebie.
• Calidris alpina alpina – Laponia i północna Rosja na wschód po rejon półwyspu Tajmyr i rzekę Jenisej. Zimuje w Europie Zachodniej, basenie Morza Śródziemnego i dalej w Azji po północne Indie i Bangladesz. W Polsce spotykany na przelotach.
• Calidris alpina centralis – północno-wschodnia Syberia od półwyspu Tajmyr do delty Kołymy. Zimuje we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, nad Morzem Czerwonym i dalej na wschód po Azję Południową.
• Calidris alpina sakhalina – od Kołymy po Półwysep Czukocki. Zimuje na Dalekim Wschodzie.
• Calidris alpina actites – północny Sachalin. Zimuje prawdopodobnie w Azji Wschodniej.
• Calidris alpina kistchinskii – na północ od Morza Ochockiego po Góry Koriackie, Kamczatkę i Kuryle. Miejsce zimowania nieustalone.
• Calidris alpina arcticola – północno-zachodnia Alaska, północna część Półwyspu Seward i północno-zachodnia Kanada. Zimuje na Dalekim Wschodzie.
• Calidris alpina pacifica – południowo-zachodnia Alaska i południe Półwyspu Seward. Zimuje w południowo-zachodniej części Ameryki Północnej.
• Calidris alpina hudsonia – środkowa Kanada. Zimuje na wschodnim i zachodnim wybrzeżu USA oraz we wschodnim Meksyku.

W Wielkiej Brytanii to gatunek osiadły. Na zimowiskach natomiast zbierają się w ogromne, liczące tysiące osobników stada, zwłaszcza na wybrzeżach.

W Polsce spotyka się na przelotach w marcu-maju i lipcu-listopadzie dwa podgatunki – C. a. schinzii i C. a. alpina pochodzący z terenów położonych dalej na północ. Jeszcze w końcu XX w. odnotowywano nieliczne lęgi C. a. schinzii na Bagnach Biebrzańskich, przy ujściu Redy do Zatoki Puckiej (rezerwaty przyrody „Beka” i „Mechelińskie Łąki”), na wyspach w delcie Świny i nad jeziorem Łebsko. Ostatni potwierdzony lęg w Polsce miał miejsce w 2004 roku w rezerwacie „Beka”; w roku 2010 w tym samym rezerwacie odnotowano ostatnie obserwacje ptaków tego podgatunku interpretowane jako prawdopodobne gniazdowanie.

Cechy gatunku

Wśród biegusów jest najpospolitszy. Krępy i ma stosunkowo krótką szyję i czarne nogi. Samice są nieco większe od samców, jednak obie płci ubarwione są jednakowo. W szacie godowej wierzch ciała rdzawobrązowawy z ciemnymi plamkami. Gardło i wole jasne z ciemnymi, podłużnymi kreskami. Na piersi i brzuchu czarna plama, boki, tył brzucha i podogonie białe. Dziób czarny, lekko wygięty w dół i większy od głowy. W szacie spoczynkowej wierzch szarosiwy, a spód biały. Jedynie na piersi i gardle czarne kreski. Młodociane podobne do osobników dorosłych, lecz pozbawione czarnej plamy na spodzie. Brzuch mają szarożółty podłużnie prążkowany z przodu, a poprzecznie z tyłu i dwie czarne plamy na jego bokach. Wierzch ciemny z rdzawobrązowymi i białymi obrzeżeniami piór. Głowę i pierś mają żółtobrązową.

W locie przez skrzydła ciągnie się biały pas, widać też białe obrzeżenie kupra. Sterówki są szarobrązowe, czarne u nasady. Poza tym środkowa para piór jest nieco dłuższa. Lecąc w stadach mogą wykonywać czasem gwałtowne zwroty. Biegusy wielkością dorównują szpakom. Zaniepokojone lub gdy są w powietrzu wydają klekoczące „tirr”, a w czasie toków chrapliwe „trur ur ir”.

C. a. arctica jest najmniejszy, najciemniejszy i ma najkrótszy dziób. C. a. pacifica i C. a. hudsonia są największe, najjaśniejsze i posiadające najdłuższe dzioby. W szacie spoczynkowej grzbiet rdzaworudy u C. a. alpina, żółtawy u C. a. schinzii i czerwonawożółty u C. a. arctica. Ogólnie jednak w terenie trudno jest je od siebie odróżnić.

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 15–30 cmrozpiętość skrzydeł ok. 35–40 cmwaga ok. 30–85 g

Biotop

Tundra, torfowiska i bezdrzewne tereny podmokłe. W Skandynawii spotkać go można w piętrze alpejskim tamtejszych gór. Poza sezonem godowym preferują wybrzeża wód, zarówno słodkich jak i słonych. Rzadziej spotkać go można w głębi lądu, ale zalatuje tam regularnie.

Toki

Po powrocie na tereny lęgowe, od marca do maja, samiec krąży nad wybranym terenem w nierównym locie. Czasem siada na podwyższeniu i zaczyna swoje niskie trele. Zrywa się nagle do pionowego lotu, po czym z powrotem spada. Dla swojej przyszłej partnerki szykuje parę gniazd. Samica wybiera najlepsze i wyścieła je trawą, mchem i liśćmi.

Gniazdo

Na ziemi ze skąpą wyściółką, pod osłoną roślin zielnych, czasem krzewów w trudno dostępnym miejscu.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju-lipcu (w Polsce w maju) 4 jaja o rozmaitym ubarwieniu (najczęściej oliwkowym lub brązowym).

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są przez okres 16–22 dni przez obydwoje rodziców. Oba dorosłe ptaki zajmują się też młodymi, choć więcej czasu poświęcają temu samce. Pisklęta mają jasnożółty puch z czarnymi pasami i rzędami jasnych kropek. U biegusów obserwowane było „adoptowanie” obcych ptaków, zarówno przez pary posiadające już potomstwo, jak i przez te, które go jeszcze nie mają. Odnotowano też zaskakujące zachowania samic, które przedwcześnie opuszczały swoje młode, nie czekając za nimi. Pisklęta usamodzielniają się po 4 tygodniach. Odloty następują od końca lipca aż po październik. W Niemczech setki tysięcy ptaków można zobaczyć wtedy nad Morzem Wattowym, gdzie się przepierzają.

Pożywienie

Drobne bezkręgowce, m.in. robaki, ślimaki, małże, skąposzczety, larwy komarów i skorupiaków, oraz zielone części roślin. Szukają go w miękkim mulistym podłożu.

Ochrona

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej, wymaga ochrony czynnej. Uznany za silnie zagrożony wyginięciem w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz Dyrektywie ptasiej. W Polsce występowało najwyżej 20 par lęgowych, dziś spotyka się stada liczące nawet kilkaset osobników w trakcie wędrówki jesiennej. Zagrożeniami dla tego gatunku są osuszanie podmokłych łąk lub szybkie ich zarastanie trzciną i niszczenie terenów lęgowych, a dla ptaków wędrujących – ubywanie naturalnych plaż i ich nadmierna penetracja przez ludzi.