Orka oceaniczna

Taksonomia

Takson po raz pierwszy opisany przez K. Linneusza w 1758 roku pod nazwą Delphinus orca. Opis ukazał się w dziele Systema Naturae. Jako miejsce typowe autor wskazał północny Ocean Atlantycki (łac.: „Habitat in Oceano Europaeo”). Jedyny przedstawiciel rodzaju orka (Orcinus) utworzonego przez L. Fitzingera w 1860 roku.

Nazewnictwo

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek Orcinus orca był oznaczany nazwą „orka”. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji Polskie nazewnictwo ssaków świata gatunkowi nadano nazwę „orka oceaniczna”, rezerwując nazwę „orka” dla rodzaju tych waleni. Stosowana jest także nazwa „miecznik”, którą określany jest również włócznik (Xiphias gladius), inaczej ryba-miecz.

Charakterystyka

Długość: dorosłych samców – 6,7-9,8 m, samic – 5,7-8,5 m

Masa: samców – 4-9 ton, samic – 2,6-5,5 ton

Poruszanie się w wodzie: 60 km/h

Występowanie: wszystkie oceany i większe morza (preferuje zwłaszcza zimne wody, ale występuje i w ciepłych); spotykana w Morzu Śródziemnym i Morzu Północnym

Pożywienie: duże zwierzęta morskie (także inne delfiny), również wielkie walenie

Rozród: ciąża trwa około 17-18 miesięcy, noworodek ma ok. 2 m długości, waży ok. 150-200 kg, karmiony przez matkę do ok. 2 miesięcy, samice orki przechodzą menopauzę i w wieku około 30-40 lat przestają się rozmnażać.

Długość życia: do 50-90 lat

Społeczność orek

Orki są uważane za najbardziej społeczne walenie. Żyją w grupach 5-40 osobników przewodzonych przez najstarszą i najbardziej doświadczoną samicę. Kiedy samica umiera, stado zazwyczaj się rozpada – córki wraz ze swoim potomstwem tworzą nowe grupy, a samce rozpoczynają samotną wędrówkę. Stada zwykle składają się z przedstawicieli 3 pokoleń. Każde stado ma własny styl komunikowania, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Widoczna jest znaczna różnica między dialektami orek wędrownych a prowadzących osiadły styl życia. Orki witają się często, pocierając się nawzajem pyskami. Skaczą w towarzystwie innych osobników, lądując na plecach lub brzuchu.

Polowanie

Orki polują w skoordynowany sposób. Te, które żywią się rybami ławicowymi, drażniącym ryby dźwiękiem zbijają ławicę w ciasny kształt, następnie ogłuszają uderzeniami mocnego ogona, na końcu zbierając nieprzytomne ryby sztuka po sztuce - tak polują np. orki z fiordów norweskich lub z Vancouver. Inne, polujące na odpoczywające na plaży nieostrożne szczenięta focze, podpływają blisko brzegu i w odpowiednim czasie, wraz z falą przypuszczają atak, uważając, żeby nie osiąść na mieliźnie (np. orki z wybrzeży Argentyny). Orki są jedynymi waleniami, które potrafią przez dłuższy czas leżeć na suchym lądzie. Jak podaje światowej sławy niemiecki etolog Vitus B. Dröscher, za sprawą potężnych mięśni ciało orek zachowuje na lądzie zaokrąglony kształt. Niezwykły jest sposób polowania tych ssaków na pingwiny. Gdy spotkają krę lodową, na której znajdują się te ptaki, wówczas co najmniej trzy orki podpływają pod wodą w taki sposób, by nie zdradziły ich płetwy grzbietowe. Następnie dwie z nich unoszą krę z jednej strony do wysokości jednego lub dwóch metrów. W wyniku tego pingwiny zsuwają się do paszczy czekającego z drugiej strony kry towarzysza polowania. Jeśli kawałek kry jest mniejszy, orka atakuje samotnie. Rozbija ją uderzeniem od dołu i łapie zaskoczone pingwiny. Te orki, które polują na wielkie walenie (np. orki żyjące na pełnym morzu), starają się utrzymać ofiarę pod powierzchnią wody tak długo, żeby zabrakło jej powietrza. Atakują cel jednocześnie całym stadem. Bywało, że broniący się w takiej sytuacji wieloryb odrzucił orkę ogonem tak mocno, że wyleciała 6 metrów nad wodę. Orki polując na inne delfiny i morświny muszą wykazać się dużym sprytem, żeby zaskoczyć kogoś, kto ma takie same zdolności i zmysły jak one. Podkradają się wtedy do ofiar z wyłączonymi sonarami, by nie być słyszanymi, polegając wówczas tylko na wzroku. Kiedy są już dostatecznie blisko, przyspieszają i kiedy dopadają ofiarę, gryzą ją poważnie w bok i czekają, aż wykrwawi się i przestanie bronić. Wtedy dopiero jedzą. W takich operacjach orki czasem odnoszą poważne obrażenia w podobny sposób. Zaatakowane delfiny wiedząc, że delikatny brzuch jest słabością orek, rozcinają go twardymi pyskami. Wtedy orki umierają z wykrwawienia. Ten sposób obrony stosują delfiny, a także orki w walce z rekinami. Wiedzę i umiejętności technik przekazują młodym orkom dorosłe samce i samice ze stada.

Orki i ludzie

Od roku 1965 można oglądać orki w delfinariach i parkach morskich. Do tego celu złapano już ponad 200 tych waleni żyjących na wolności. Od 1984 nie ma potrzeby polować na orki żyjące w naturalnych warunkach, gdyż młodsze, kolejne pokolenia orek rodzą się w niewoli. Krytycy są zdania, iż mały basen w delfinarium nie jest w stanie zastąpić zwierzętom ich naturalnego środowiska. Większość orek żyjących w niewoli cierpi na różnego rodzaju choroby. Częstym zjawiskiem u orek w niewoli jest skrzywiona płetwa grzbietowa. Dzieje się tak dlatego iż płetwa grzbietowa składa się z czystej tkanki, nie podtrzymywanej kością. Jeśli zwierzę przebywa ciągle w tym samym środowisku, bez większej różnicy temperatur i ciśnienia, ciągle na powierzchni wody (gdzie na płetwę silniej oddziałuje grawitacja) oraz kiedy z powodu braku miejsca wciąż pływa w kółko, tkanka wiotczeje, ulega zniekształceniu bądź zanika.

Innym niepokojącym zjawiskiem obserwowanym często u orek w niewoli jest ciągłe klapanie tylną płetwą o powierzchnię wody - oznaka niezadowolenia.

Kontakt z orkami i innymi delfinami pomaga dzieciom autystycznym oraz innym dzieciom z chorobami psychicznymi lepiej się rozwijać. Takie samo oddziaływanie na dzieci daje kontakt z końmi lub psami.

Ataki orek na ludzi

Na wolności orki nigdy nie atakowały ludzi, a zaobserwowane próby ataku, będące wynikiem pomyłek z naturalnymi ofiarami, nie dochodzą do skutku, gdyż orki szybko orientują się w popełnionym błędzie.

W delfinariach rzadko dochodzi do agresywnego zachowania orek wobec ludzi. Gdy do takiego ataku dojdzie to przypadki śmierci treserów w basenie są raczej przypadkowe, chociaż są udokumentowane przypadki w których orka celowo atakowała swojego trenera podczas wspólnych ćwiczeń.