Szympans zwyczajny

Występowanie

Zachodnia i środkowa Afryka równikowa. Wykazuje duże zdolności przystosowawcze do warunków panujących w różnych habitatach. Żyje w dżunglach, na suchych sawannach, bagnach oraz w górskich lasach. Najliczniej obecnie występujący przedstawiciel szympansów.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1775 roku niemiecki antropolog Johann Friedrich Blumenbach, nadając mu nazwę Simia troglodytes. Jako miejsce typowe Blumenbach wskazał Mayoumba w Gabonie.

Podgatunki

Wyróżniono kilka podgatunków P. troglodytes:

• P. troglodytes ellioti – szympans krzepki
• P. troglodytes schweinfurthii – szympans wschodni
• P. troglodytes troglodytes – szympans zwyczajny
• P. troglodytes verus – szympans długowłosy

Tryb życia

Szympans zwyczajny prowadzi nadrzewny i naziemny tryb życia. Na ziemi spędza od 20-50% swojego czasu. Potrafi poruszać się w postawie dwunożnej, choć woli podpierać się zgiętymi palcami ręki, podobnie jak to robią goryle. Aktywny w ciągu dnia, noce spędza w koronie drzew w specjalnie do tego celu budowanych gniazdach-posłaniach. Posłania są jednorazowe, każdego wieczoru szympans buduje nowe. Połowę dnia spędza na jedzeniu, pozostałą część zajmują mu wędrówki w poszukiwaniu kolejnego źródła pokarmu oraz dzienna drzemka.

W warunkach naturalnych długość życia szympansów zwyczajnych mieści się w granicach 40-45 lat. W niewoli notowano przypadki starszych osobników.

Struktury społeczne

Szympansy uważane są za zwierzęta wysoce uspołecznione. Wielopokoleniowe stada szympansów liczą od 25-80 osobników zajmujących dość stabilny areał o powierzchni od 5-20 km². Stada sąsiadujące ze sobą stykają się ze sobą, wspólnie wędrują, a nawet jednocześnie korzystają z tego samego źródła pożywienia bez okazywania wzajemnej agresji. Grupa, która znajduje pożywienie, oznajmia ten fakt pozostałym osobnikom poprzez głośne nawoływanie i uderzanie kijami w pnie drzew. W odróżnieniu od większości innych zwierząt migracje pomiędzy stadami dotyczą samic, a nie samców.

W kontaktach interpersonalnych duże znaczenie mają gesty, dotyk i rytuały wzajemnej pielęgnacji. Władzę w grupie sprawuje dominujący samiec, zwany niekiedy samcem alfa, który obejmuje panowanie po serii walk stoczonych z konkurencyjnymi samcami. Panuje on na ogół przez kilka lat, do chwili, gdy ulegnie następnemu samcowi pretendującemu do tej roli. Wszystkie samce mają ściśle określony status, rangę, która dokładnie plasuje ich w hierarchii i wyznacza kolejność, w jakiej mogą korzystać z wszelkich przywilejów w obrębie grupy, a zwłaszcza z dostępu do samic.

Okres rui sygnalizowany jest u samic charakterystycznym pokaźnym obrzmieniem i zaróżowieniem okolicy sromowej. Występuje niekiedy zwyczaj zawierania czegoś w rodzaju czasowego "małżeństwa", które polega na tym, że samiec uprowadza aktywną seksualnie samicę na kilka dni w odosobnione miejsce i cieszy się w tym czasie wyłącznością kopulacji. Także samice obejmuje ścisła hierarchia, która wyraża stopień atrakcyjności seksualnej, a tym samym kolejność, w jakiej będą one pozostawały w sferze zainteresowania najwyższych kolejno rangą samców. Atrakcyjność seksualna zależy od statusu ich matek oraz liczby odchowanego potomstwa.

Polowania

Szympansy wspólnie polują na inne zwierzęta. Zwykle zajmują się tym samce, ale zaobserwowano również przypadki udziału samic w polowaniu. Przyjmują przy tym różne techniki polowań. W trakcie pościgu zachowują się bardzo cicho.

Rozród

Po ciąży trwającej 220-245 dni samica rodzi jedno, rzadko dwoje młodych. Młode pozostają przy matce do ok. 4-5 roku życia. Dojrzewają ok. 9 roku życia. Więzi pomiędzy samicą a jej potomstwem są podtrzymywane jeszcze długo po odstawieniu młodych od matki.

Odżywianie

Jest zwierzęciem wszystkożernym. Zjada głównie rośliny, od czasu do czasu owady (termity, mrówki) lub mięso. Zabija i zjada małe i średniej wielkości ssaki, w tym młode pawiany, a czasem inne małpy.

Komunikacja

Społeczności szympansów wypracowały bogaty system komunikowania się (van Lewick-Goodall, 1968, 1974). Porozumiewają się za pomocą złożonych sygnałów zbudowanych z gestów, dźwięków, postawy i ruchów ciała oraz bogatej mimiki.

Inteligencja

Potrafią posługiwać się narzędziami. Zachodnioafrykański Pan troglodytes verus wytwarza rodzaj prymitywnej dzidy, poprzez zaostrzenie zębami gałęzi, którą następnie wykorzystuje do zabijania drobnych zwierząt ukrywających się w dziuplach. Narzędzie tego rodzaju jest jednorazowe, po użyciu jest wyrzucane

Zagrożenia

Wszystkie podgatunki szympansa zwyczajnego narażone są na wyginięcie. Populacje zachodnioafrykańskie są rozproszone i stosunkowo małe, przez co podatne na zagrożenia. Podgatunki występujące w środkowym i wschodnim obszarze występowania całego gatunku są często celem polowań. Jedynie w kilku dużych parkach narodowych (m. in. w Tanzanii) objęte są zadowalającą ochroną, ale nawet w największych parkach lokalne populacje nie przekraczają tysiąca osobników.

Badaniem szympansów zajmowali się m.in.: Jane Goodall, K. Izawa i Kenji Kawanaka.

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 21 sierpnia 1972 r. znaczek pocztowy przedstawiający głowę szympansa zwyczajnego o nominale 1,35 zł, w serii Zwierzęta ZOO. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Janusz Grabiański. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r..