Kobczyk zwyczajny

Występowanie

Gatunek południowy. Zamieszkuje Eurazję na wschód od linii Wisła–Dunaj. Jego areał sięga środkowej Syberii. Natomiast w zachodniej i północnej Europie wyprowadza pojedyncze lęgi, gdzie spędza lato. Wędrowny, zimuje w południowej oraz wschodniej Afryce. Nie wyróżnia się podgatunków.

W Polsce dawniej sporadycznie lęgowy, obecnie nieregularnie przelotny lub zalatujący. Obecnie w kraju uważany jest pod względem lęgów za ptaka wymarłego, choć lęgnie się w sąsiedniej Słowacji, wschodniej Austrii i na Węgrzech. W kraju widywany od końca kwietnia do połowy października, choć stwierdzono pojedynczego osobnika nawet w połowie stycznia. Najczęściej obserwowany w maju (wtedy wzrasta liczba ważek i innych większych owadów) oraz na przełomie sierpnia i września. Jesienią migrują głównie ptaki młode, które wylęgły się w południowej Europie. Mimo niskiej liczebności zdarzają się lata, kiedy dochodzi do częstszych nalotów – wtedy w stadach widuje się do 30 osobników. W 1999 i 2000 roku w Dolinie Biebrzy natrafiano na grupy złożone z 6 osobników. Zwykle pojawia się jednak pojedynczo (70% obserwacji).

Cechy gatunku

W obrębie gatunku występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samiec z wierzchu matowociemnoszary; brzuch, pokrywy podogonowe i nogawice rdzawe, srebrzyste lotki. Charakterystyczną cechą są pomarańczowe nogi, jak też pomarańczowoczerwona woskówka i obrączki wokół oczu. Samica jest większa od samca, ma płowordzawy wierzch głowy i spód ciała; szyję i policzki jaśniejsze, białawe. Wokół oczu ciemna „maska”. Wierzch ciała, skrzydła i ogon szare z ciemnymi, poprzecznymi prążkami. Ma też pomarańczowoczerwone nogi.

Młode samce podobne do dorosłych, ale z jaśniejszym spodem skrzydeł oraz przodem głowy i szyi; młode samice od spodu beżowe, ciemno kreskowane, a z wierzchu i na ogonie z ciemnymi prążkami. Mają „maskę” podobnie jak dorosłe.

Jest nieznacznie mniejszy od pustułki, ma krótszy ogon. Przypomina wyglądem kobuza, choć w porównaniu z nim ma łagodniejszą, smuklejszą sylwetkę.

Wymiary średnie i masa

• długość ciała z dziobem i ogonem — 28‒34 cm
• rozpiętość skrzydeł — 65‒78 cm
• długość ogona — 12‒14 cm
• masa ciała — samce 115–190 g, samice 130–197 g

Biotop

Obszary o zróżnicowanym otwartym krajobrazie, obejmujące zarówno luźne zadrzewienia, jak i pola uprawne, łąki i wzniesienia; wrzosowiska, stepy i lasostepy europejskiej części Rosji oraz bagna, gdzie znajduje się dużo owadów. Preferuje też tereny podmokłe, mokradła lub doliny rzeczne.

Gniazdo

Zajmuje opuszczone gniazda wron, srok, gawronów i innych krukowatych lub duże dziuple w drzewach, nory lub półki skalne. Sam gniazd nie buduje. Często tworzy luźne kolonie, choć może gniazdować pojedynczo. Może również zamieszkać w sztucznych budkach lęgowych. Nad swoim rewirem lęgowym zawisa w powietrzu. Na przelotach nie wykazuje jednak takiego zachowania.

Jaja

Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w czerwcu 3 do 5 beżowych jaj o brunatnym, gęstym nakrapianiu.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres około 27 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 27‒30 dniach.

Pożywienie

Ten niewielki sokół wyspecjalizowany jest w polowaniu na duże owady. Rzadziej łowi drobne gryzonie, płazy, gady, a nawet ptaki. Poluje często o zmierzchu, czatując na słupkach, uschniętych gałęziach czy przewodach elektrycznych, skąd zrywa się w pogoni za owadami. Chwyta je zarówno na ziemi, jak i w powietrzu. To ptak towarzyski, również polowania chętnie wykonuje stadnie.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Przyczyną jego wymarcia w Polsce jest prawdopodobnie stosowanie przez rolników chemicznych środków ochrony roślin, zwłaszcza owadobójczych.