Złoty Kodeks z Echternach

Opis zabytku

Kodeks został spisany na pergaminie i składa się ze 136 kart o wymiarach 445 x 310 mm. Zawiera cztery ewangelie po łacinie. Tekst został napisały złotą minuskułą. Zabytek powstał zapewne na zamówienie opata Humberta z Echternach (ur. 1028; zm. 1051).

Oprawa księgi powstała prawdopodobnie w latach 985-991 w Trewirze w warsztacie pracującym dla arcybiskupa Egberta jako fundacja cesarzowej Teofano i jej syna cesarza Ottona III. Zachowała się ona do dziś bez zamknięcia. Wkrótce po poświęceniu klasztoru w Echternach (19 października 1031) została połączona z pergaminowymi kartami.

Przednia część oprawy jest zdobiona kamieniami szlachetnymi, perłami, płytkami emalii, reliefami ze złota, a w środku płytką z kości słoniowej. Złote reliefy zawierają personifikacje rajskich rzek z przypisanymi im symbolami ewangelistów; przedstawione są także Matka Boska, św. Piotr; założyciel patron opactwa Echternach św. Wilibrord (pochowany w klasztorze), jego uczeń św. Bonifacy, założyciel benedyktynów św. Benedykt z Nursji i misjonarz Liudger. Na złotych reliefach są również wyobrażeni fundatorzy: cesarzowa Teofano i Otton III. W centrum na płytce z kości słoniowej o wymiarach 19,2 x 11,8 mm znajduje się przedstawienie Ukrzyżowania z Longinusem. Ta część księgi powstała zapewne w latach 985-987.

Grzbiet i tylna część oprawy są pokryte jedwabiem. Na grzbiecie ma on kolor zielony, z tyłu był niegdyś czerwony (obecnie wyblakły). Na tylnej części są także miedziane okucia. Oprawa miała niegdyś dwa srebrne zamknięcia, z których tylko jedno się zachowało.

W 1955 r. oprawę oddzielono od rękopisu, który otrzymał sygnaturę KG 1138. W latach 1962-1963 pergamin ponownie umieszczono w oprawie drewnianej pokrytej kozią skórą, która jest zamykana na dwa zamki.

Zawartość rękopisu

Rękopis zawiera 60 iluminowanych stron, 16 całostronicowych miniatur, 4 przedstawienia ewangelistów, 10 stron z kanonem, 9 całostronicowych, 16 półstronicowych i 503 małe inicjały.

Dzieje rękopisu

Kodeks znajdował się w klasztorze Echternach aż do jego likwidacji w latach 1795-1796. Następnie księga poprzez Moguncję przybyła do Erfurtu. W 1801 r. kupił ją książę Ernest II Sachsen-Gotha-Altenburg i włączył do biblioteki na zamku Friedenstein. W 1928 kodeks stał się własnością fundacji Herzog von Sachsen-Coburg-Gotha'sche Stiftung für Kunst und Wissenschaft. W 1945 został wywieziony przez rodzinę książęcą do zamku Gotha. W maju 1955 r. został zakupiony przez Germanisches Nationalmuseum za 1,5 miliona marek.

Faksymile

• Rainer Kahsnitz (Hg.): Das Goldene Evangelienbuch von Echternach. Faksimile-Ausgabe der Handschrift 156142 aus dem Germanischen Nationalmuseum Nürnberg, 2 Bände, Frankfurt am Main und Stuttgart 1982