Stańczyk

„Stańczyk” to jedno z najważniejszych dzieł Jana Matejki, ukończone w 1862 roku. Przedstawia ono dworskiego błazna Stańczyka, który podczas balu na dworze królowej Bony wyraża posępną i refleksyjną postawę, tuż po utracie Smoleńska. Obraz ten, obecnie znajdujący się w Muzeum Narodowym w Warszawie, jest uznawany za jedno z arcydzieł Matejki.

Na obrazie wyraźny jest kontrast między posępnym wyrazem twarzy Stańczyka a radosną zabawą w tle. Stańczyk, znany ze swego ostrego dowcipu i przenikliwości, stał się symbolem głębokiego smutku nad trudną sytuacją Polski, zwłaszcza po utracie Smoleńska. Matejko wykorzystuje ten kontrast, aby wyrazić ból Stańczyka wobec nieszczęść ojczyzny.

Postać Stańczyka wielokrotnie inspirowała Matejkę, który umieścił ją w swoim dorobku artystycznym jako ważny symbol. „Stańczyk” zajmuje szczególne miejsce w polskiej kulturze i sztuce, uznawany za ikonę polskiego malarstwa. Chociaż początkowo obraz nie spotkał się z pełnym uznaniem, stopniowo zdobył renomę i w 1924 roku został nabyty przez Muzeum Narodowe w Warszawie.

Podczas II wojny światowej obraz został zrabowany przez nazistów, ale później odzyskany i zwrócony Polsce w połowie lat 50. po tym, jak znalazł się w rękach Związku Radzieckiego. Niezwykła kompozycja, bogata symbolika i kontekst historyczny tego dzieła umocniły jego pozycję w polskim malarstwie XIX wieku.

Ukazanie Stańczyka przez Matejkę oddaje jego głęboką fascynację historią Polski i artystyczną interpretację kluczowych dla niej wydarzeń. Dzięki „Stańczykowi” Matejko rozpoczął serię prac, w których badał historię Polski oczami tej wyjątkowej postaci, jeszcze bardziej umacniając jej miejsce w polskim dziedzictwie kulturowym.