Płaskonos zwyczajny

Występowanie

Zamieszkuje Eurazję poza północnymi skrajami i basenem Morza Śródziemnego oraz Amerykę Północną (Kanada, USA łącznie z Alaską). Przeloty w marcu – kwietniu i sierpniu – listopadzie. Zimuje w zachodniej i południowej Europie nad Morzem Śródziemnym, północnej, wschodniej i środkowej Afryce oraz na jej atlantyckich wybrzeżach, na Bliskim Wschodzie, w południowej, południowo-wschodniej i wschodniej Azji, w południowej części Ameryki Północnej, w Ameryce Środkowej oraz w północnej części Ameryki Południowej. Populacje zachodnioeuropejskie są osiadłe lub koczownicze.

W Polsce bardzo nielicznie, lokalnie nielicznie, gnieździ się na całym niżu. Według szacunków, w latach 2008–2012 populacja płaskonosa w Polsce liczyła 600–1100 par lęgowych. Na przelotach średnio liczny; coraz częściej zimuje, zwłaszcza na zachodzie kraju.

Morfologia

Cechy gatunku

Samiec większy od samicy, u obu płci charakterystyczny, silnie spłaszczony na końcu, szeroki, łyżkowaty dziób. W wielobarwnym ubarwieniu godowym samiec ma głowę i górną część szyi zielonoczarną z metalicznym połyskiem, dół szyi biały. Wierzch ciała ciemny z białym obramowaniem, spód i boki kasztanoworude z białą obwódką. Lusterko zielone, pokrywy skrzydłowe błękitne. W locie dobrze widoczna jasnoniebieska plama na skrzydłach. Jako jedyny w swojej rodzinie kaczor ma żółtą tęczówkę. Samica jasnobrązowa z ciemnym deseniem, białawym brzuchem, błękitnymi pokrywami skrzydłowymi i zielonym lusterkiem. Samiec poza okresem godowym i osobniki młodociane przypominają samicę, choć kaczory mają nieco jaśniejsze pióra.

Odgłosy samca słychać jako „guek guek”, a samica kwacze.

Wymiary średnie

długość ciała ok. 43–52 cmdługość skrzydła 20–26 cmrozpiętość skrzydeł 69–85 cmmasa ciała ok. 410–850 g

Ekologia

Biotop

Stawy, jeziora, zalane pola, mokradła i starorzecza lub zbiorniki na otwartej przestrzeni o gęsto zarośniętych manną, turzycami, trzciną i pałką brzegach. Zimą pojawia się także na wybrzeżach mórz. Ze względu na sposób żerowania szuka płytkich wód.

Toki

Wiosenne powroty w marcu i kwietniu odbywają się parami. W czasie toków późną jesienią kaczor zatacza koła wokół samicy wyciągając do niej szyję.

Gniazdo

Na lądzie, dość daleko od wody, ukryte pod osłoną traw i turzyc. Buduje je samica. To mała jamka w ziemi wysłana popielatym puchem i materiałem roślinnym. Znaleźć tam można charakterystyczne pióra pokrywowe z białymi otoczkami i jasnymi plamami.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–czerwcu 6 do 13 zielonkawych jaj o średnich wymiarach 55 x 37 mm i średniej masie 40 g.

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są przez okres 22 do 28 dni przez samicę. Po wykluciu matka prowadzi kaczęta na niegłęboką wodę, która obfituje w pokarm. Kaczor pomaga w wychowywaniu młodych tylko na początku. Potem w czerwcu oddala się i przechodzi pierzenie. Pisklęta są zagniazdownikami, usamodzielniają się po 40–45 dniach. W puchu mają ciemny grzbiet, żółtawy brzuch, ciemny pas przeciągnięty przez oko idący od dzioba do policzków. U nasady skrzydeł 2 żółte plamy i jedna u nasady ogona. Po 6 tygodniach potrafią latać.

Pożywienie

Fito- i zooplankton zbierany przy dnie. Odcedza go z nadmiaru wody i błota, dzięki anatomicznie udoskonalonemu dziobowi z licznymi długimi blaszkami na krawędzi. Często żeruje nocą.

Ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski). W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą, wymaga ochrony czynnej.